یکی از مکان‌های زیارتی و سیاحتی مهم شهر ری، حرم شاه عبدالعظیم حسنی است که در بین مردم به شابدلعظیم معروف است. این حرم را در ادوار مختلف ساخته و چندین بار آن را بازسازی کرده‌اند. در حال حاضر حرم مزبور از مکان‌های عمده زیارتی شهر تهران و منطقه شهر ری آن محسوب می‌شود.
شاه عبدالعظیم حسنی که بود؟
شاه عبدالعظیم حسنی یکی از نوادگان امام حسن مجتبی است که 79 سال زندگی کرد. او در زمان امام موسی کاظم به دنیا آمد. با توجه به فعالیت‌های مذهبی، سیاسی و آموزش علوم دینی به مردم، خلفای عباسی با او دشمنی داشتند و حکم دستگیری اش را صادر کردند.
به همین دلیل، او به شهر ری نقل مکان کرد و به صورت ناشناس در یکی از منازل شهر ری اقامت گزید. در آن زمان شهر ری، یکی از شهرهای امن شیعه‌نشین بود و او دوباره آموزش علوم دینی و پاسخ به شبهات دینی را از سر گرفت.
عبدالعظیم عمر خود را صرف تعلیم امور دینی کرد. تا زمان مرگش کسی او را به نام واقعی‌اش نمی‌شناخت، اما هنگام تشییع جنازه‌اش نامه‌ای یافتند که در آن نوشته بود: «من ابوالقاسم پسر عبدالله پسر علی پسر حسن پسر زید پسر حسن پسر علی بن ابیطالب هستم.»
تاریخچه ساخت حرم شاه عبدالعظیم حسنی
همان طور که ذکر شد، ساخت حرم شاه عبدالعظیم حسنی در طول ادوار مختلف انجام شده است. برخی از آثار به جا مانده نشان می‌دهند این حرم را ایلخانیان ساختهاند و صفویه و قاجاریه آن را بازسازی و مرمت کرده و همچنین به تالارها و ایوان‌های آن اضافه کرده‌اند. البته دوره‌های حکومتی دیگری از جمله سلجوقیان و آل بویه نیز، در ساخت و تکمیل حرم نقش داشته‌اند.
معماری چشم‌نواز حرم
معماری حرم بسیار چشم‌نواز است. از آنجایی که حرم را در زمان‌های مختلفی ساختهاند و بنای ساخته شده ترکیب هنر چند سلسله پادشاهی است، معماری آن بسیار متفاوت و خاص است. ساختمان حرم چهار ضلع دارد و دارای دو طبقه تاق‌بندی است. تعداد ضلع‌های طاق‌بندی طبقه اول با طبقه دوم متفاوت است. طاق‌بندی‌‌های طبقه اول هشت ضلع دارند، اما تاق‌بندی‌های طبقه دوم 16 ضلعی هستند.
حرم را روی قسمت 16 ضلعی ساختهاند. قسمت‌های داخلی حرم به انواع آینه‌کاری‌ها، منبت‌کاری و خاتم‌کاری‌ها مزین شده اند. ساختمان کلی حرم به شرح زیر است:
گنبد و گلدسته‌ها
قسمت گنبدی شکل حرم جز قسمت‌های بسیار قدیمی حرم محسوب می‌شود و صفویان آن را ساختهاند. ساخت روکش طلایی گنبد حرم و همچنین گلدسته‌های آن را قاجاریان انجام داده‌اند. گنبد حرم معماری بسیار زیبایی دارد و توجه زائران را از دور و نزدیک به خود جلب می‌کند.
ضریح
ضریحی که صفویان برای حرم ساخته بودند، از جنس چوب بود. این ضریح چوبی تا زمان فتحعلی شاه قاجار بدون تغییر باقی مانده بود. اما در زمان او، ضریح حرم را با یک ضریح نقره‌ای جایگزین کردند.
امامزاده حمزه
شاه عبدالعظیم حسنی در زمان زندگی‌‌اش علاقه خاصی به امامزاده حمزه داشت. به همین دلیل، بعد از وفاتش او را در کنار امامزاده حمزه به خاک سپردند. در حال حاضر، بقعه امامزاده حمزه متصل به حرم شاه عبدالعظیم است. امامزاده حمزه فرزند امام موسی کاظم (ع) و برادر امام رضاست.
امامزاده طاهر
امامزاده طاهر یکی از نوادگان امام سجاد است که در قسمت شرقی صحن حرم قرار دارد. او یکی از نوادگان حضرت سجاد بوده است.
باغ طوطی
در گذشته در باغ طوطی مدرسه‌ای بزرگ قرار داشت، اما در حال حاضر به آرامگاهی بزرگ تبدیل شده است و اشخاص نامداری در آن دفن هستند.
آرامگاه‌ها
در حرم شاه عبدالعظیم حسنی، آرامگاه رضا شاه و ناصرالدین شاه قاجار نیز قرار داشت، اما بعد از انقلاب این آرامگاه‌ها را تخریب کردند. در حال حاضر، آرامگاه برخی از نزدیکان پادشاهان قاجاری در حرم وجود دارد.
موزه
موزه حرم وسعتی به اندازه 3000 متر مربع دارد و ساختمانی سه طبقه است. این موزه قسمت‌های مختلفی از جمله موارد زیر دارد:
- اشیای سفالی قدیمی
- شاهنامه مصور
- نسخه‌های خطاطی و خوش‌نویسی
- مدال‌های طلای اهدایی ورزشکاران و…
مسجد جامع
در قسمت شمالی حرم، مسجد جامع آن قرار دارد. این مسجد را قاجاریان ساختهاند. در گذشته در دو طرف مسجد دو نقاره خانه وجود داشت که هر کدام یک ساعت داشتند، اما امروزه تنها یک ساعت از آن باقی مانده است.
مدرسه برهان
نام دیگر مدرسه برهانیه، مدرسه عتیق است که آن را در زمان طغرل بیک پادشاه سلجوقی ساخته اند. این مدرسه در طول سده های گذشته، چندین بار مرمت شد و اکنون به عنوان یک مدرسه علمیه مورد استفاده قرار می گیرد.
صحن‌ها
حرم شاه عبدالعظیم حسنی شامل 5 صحن است که به شرح ز یر هستند:
- صحن شمالی یا عتیق
- صحن شمال غربی یا باغ طوطی
- صحن غربی یا ناصر
- صحن شمال شرقی یا باغچه علی جان
- صحن جنوبی یا امامزاده حمزه
ایوان‌ها
حرم دارای دو ایوان شرقی و شمالی است.
رواق‌ها
رواق های حرم شامل موارد زیر است:
- رواق شرقی
- رواق شمالی
- رواق غربی یا بالاسر
بازدید از حرم شاه عبدالعظیم حسنی را از دست ندهید
در حال حاضر حرم شاه عبدالعظیم حسنی یکی از جاذبه های گردشگری زیارتی شاخص در منطقه شهر ری تهران است. حرم شاه عبدالعظیم حسنی جلوه‌ای زیبا از هنر معماری ایرانی است. بازار متصل به حرم، یکی از بازارهای قدیمی و سرپوشیده در ایران است. این بازار را صفویان ساختهاند و به بازار شهر ری هم، مشهور است.
این حرم یکی از آثار تاریخی ارزشمند شهر ری به شمار می‌رود. توصیه “دستی بر ایران” به شما این است که اگر ساکن تهران هستید یا به این شهر سفر می کنید، حتما به شهر ری بروید، و بازدید از جاذبه‌های تاریخی شهر ری را در برنامه خود بگنجانید.
