پیش از آن که در مورد تاریخ پارت ها (اشکانیان) اطلاعاتی به دست آوریم، باید در ابتدا بدانیم که آن ها چه کسانی بودند. قوم هایی که در جنوب رود اترک (شمال شرقی ایران امروزی) ، نزدیک قوچان، زندگی می کردند نمی توانستند حاکمیت یک خارجی را بر سرزمینشان تحمل کنند. در نتیجه سلوکیان اهل مقدونیه را از حکومت بر این منطقه بیرون راندند. این قوم ها که از خاندانی به نام ارشک بودند، سلطنت خود را به این شیوه آغاز کردند.
آن ها مجبور بودند تا شیوه زندگی عشایری را انتخاب کنند تا زنده بمانند و از متعلقات و چراگاه هایشان حفاظت کنند. در نتیجه، باید سوارکاران و تیراندازان ماهری می بودند. شهرت این تیراندازان حتی به گوش برخی از شاعران رومی مانند ویرژیل و هوراس رسیده بود.
پارت ها از نژاد آریایی بودند که به یکی از زبان های ایرانی صحبت می کردند. آن ها به دین رایج آن زمان شرق ایران، دین زرتشتی، اعتقاد داشتند و دوستی قوی و محکمی با ساکنین شهر برقرار کرده بودند. از نظر اخلاقی نیز به رفتار خوب خود مشهور بودند.
آغاز تاریخ پارت ها
زمانی که قدرت سلوکیان به طور کامل در سوریه از بین رفت (در حدود سال 64 پیش از میلاد)، پارت ها به عنوان سلسله ای محلی در سرزمین پارت به مدت تقریباً 200 سال بر سر قدرت بودند. حداقل در طول یک چهارم قرن در اواخر این دوره، حکومت پارت ها دیگر هیچ دلیلی برای ترس از سلوکیان نداشت.
به جز روم، تهدید مهم دیگری برای پارت ها وجود نداشت. روم نیز نسبت به این قدرت جدیدی که در شرق ظهور پیدا کرده بود، محتاط، شگفت زده و تا حدی ترسیده بود.
پارت ها امپراتوری گسترده ای در شرق بنا نمودند که از هفت منطقه متحد وسیع تشکیل شده بود. اتحاد میان استان های مختلف، که تقریباً به صورت مستقل توسط یک حاکم محلی اداره می شد، نوعی ایالت متحد به وجود آورده بود که پایتخت آن تختی در حال حرکت بود. علاوه بر این، آن ها مالک زمین ها، مزارع، باغ ها، خزانه ها و حرمسراهای بزرگی بودند.
چالش های عمده در تاریخ پارت ها
زمانی که در مورد تاریخ پارت ها مطالعه را آغاز می کنید، خیلی زود متوجه می شوید که مهرداد اول، به گفته تاریخ شناسان، کوروش زمان خود بود که ایران را از یک حکومت محلی به قدرتی مقتدر به عنوان یک امپراتوری بزرگ بازگرداند. ایران دستاوردهای او را به عنوان یک قانونگذار خردمند گرامی می دارد که سنت تحسین برانگیز هر ملتی را در قلمروهای خود گستراند. بر اساس سیاست مسامحه، او به گروه های قومی گوناگون اجازه داد تا تحت حاکمیت او در صلح زندگی کنند. او جنگنده ای شجاع در میدان جنگ بود و در عین حال با دوستان خود مهربان بود.
بعد از او، هرج و مرج در امپراتوری پدیدار شد. سپس، مهرداد دوم، مانند داریوش کبیر، صلح و نظم را به کشور بازگرداند و بر مشکلات موجود یکی پس از دیگر فائق آمد. او روابط مناسبی با امپراتوری های چین و روم برقرار کرد.
آغاز افول حکومت پارت ها
در طول تاریخ حکومت پارت ها، حاکمان دیگر نتوانستند چنین ویژگی هایی از خود نشان دهند. گاهی آن ها حتی کاملاً مخالف این ویژگی ها رفتار کردند، مانند اُرُد، پادشاه پارت ها. فرمانده او، سورنا، موفق شد تا ارتش روم به فرماندهی کراسوس را شکست دهد. کراسوس فردی بود که بردگان رومی را سرکوب کرده بود. سورنا وفاداری خود را به پادشاه پارت ها و خاندان او اثبات کرد. با وجود این، شاه دستور داد او را به قتل برسانند زیرا از افزایش محبوبیت او می ترسید.
ارمنستان به برخی از قسمت های امپراتوری حمله کرد. روم در مناطق غربی امپراتوری پارت ها فشار نظامی ایجاد کرد و آن قدر به ایران نزدیک شد که تبدیل به همسایه ایران شد و فرات (عراق امروزی) رود مرزی میان این دو کشور شده بود. ارمنستان هم امپراتوری پارت ها و هم امپراتوری رومی ها را به چالش کشیده بود و هر دو را دچار آشفتگی کرده بود. اولین جنگ میان ایران و روم به ناچار اتفاق افتاد. چنین جنگ هایی تا پایان حکومت پارت ها ادامه یافت.
پدرکشی در میان جانشینان ضعیف پادشاهی پارت ها دوباره زنده شد. این امر موجب شد که قدرت مقتدرانه این امپراتوری به تدریج رو به افول برود. ارمنستان برای روم نقشی اساسی ایفا کرد. آن هایی که قصد نشستن بر تخت پادشاهی پارت ها را داشتند توسط روم حمایت می شدند.
موقعیت ایران بعدها در ارمنستان قوی تر شد. نِرون این امر را توهینی به حکومت خود انگاشت و به همین دلیل ارتش خود را در آن جا مستقر کرد تا دوباره موقعیت حکومت او را در آن جا به دست آورند. روم در تلاش خود موفق نبود. شرایط در ارمنستان تا این حد آسان نبود و آشفتگی تا پایان حکومت پارت ها ادامه پیدا کرد.
دستاوردهای پارت ها
در طول تاریخ حکومت پارت ها، حاکمان به اهداف متعددی رسیدند. آن ها توانستند انتقام ایرانیانی را بگیرند که مورد حمله اسکندر واقع شده بودند. حاکمان خارجی مجبور شدند کشور را ترک کنند و ایران دوباره قدرت و تسلط خود بر سرزمین هایش را به دست آورد. آن ها جلوی هجوم قوم های بی تمدنی به نام افتالیت (هون های سفید) را در مرزهای شرقی امپراتوری خود گرفتند و یا آن ها را متوقف کردند که این امر برای روم و هند مزیت های بسیاری داشت.
در زمان حکومت پارت ها، ایران به واسطه جادّه امنی که بعدها به عنوان “جادّه ابریشم” شناخته شد، به راه ارتباطی مهمی میان بازرگانان در شرق و غرب تبدیل شد.
پارت ها مجمعی از بزرگان تشکیل دادند و نام آن را “مهستان” گذاشتند که در مورد موضوعات بسیار جدی نظر نهایی را می داد. آن ها با ادیان گوناگون مدارا کردند و به ملّت هایی که تحت حکومت آن بودند، هیچ دینی را تحمیل نکردند. پارت ها به گسترش دین زرتشتی در مناطق غربی ایران کمک کردند و حتی دستور به جمع آوری بخش هایی از کتاب مقدس زرتشتیان، اوستا، دادند.
تحت حکومت پارت ها، آیین میترایی از ایران و از طریق سوریه و آسیای صغیر به روم رسید. در معماری، نوآوری های ایرانیان به عنوان سبک پارتی (ترکیبی از سبک های یونانی و بین النهرینی) شناخته شد و به آن سوی مرزهای امپراتوری رفت.
پارت ها منبع الهام بعضی از داستان های اسطوره ای و حماسی ملّی ایرانیان بودند. داستان هایی مانند “رستم و اسفندیار” بعدها در پایان حکومت ساسانیان نوشته شد و حتی به مکه و شبه جزیره عربستان رسید. نظام خطی آرامی شرقی به عنوان خط رسمی برای استفاده در دربار شناخته شد.
سقوط قدرت پارت ها
آن چه که هفت خاندان پادشاهی را مدتی طولانی متحد نگه داشت، وفاداری آن ها به اخلاقیات قومی خود در احترام و بزرگداشت سلسله مراتب در میان خانواده بود. سرپیچی از این سنت آن ها را به سوی پدرکشی و کشتن بزرگان سوق داد. این امر در نهایت باعث شد تا در چارچوب قدرت پارت ها شکاف هایی اساسی ایجاد شود. البته علّت های دیگری نیز برای سقوط امپراتوری پارت ها وجود داشت اما علّت عمده سقوط آن ها همین امر بود.
اردشیر پاپکان، حاکم پارس، در مرکز ایران، به مخالفت با نظام حکومتی برخاست. او پسر ساسان، موبد بلند پایه زرتشتیان منطقه، بود. ظاهراً، موبدان با اردشیر همکاری می کردند. آن ها خود را به پادشاهان هخامنشی نسبت می دادند که پیش از حمله اسکندر در ایران حکومت می کردند.
ساسانیان به تاریخ پارت ها پایان دادند و نظام حکومتی مرکزی محکم و قدرتمندی بنا کردند که با نظام پارت ها در اداره کشور و تقسیم آن میان هفت خاندان تفاوت داشت. آن ها با گردن نهادن به سلسله حکومتی توانستند برای مدت طولانی در منطقه به حفظ حکومت خود ادامه دهند.
برای آشنایی بیشتر با سرگذشت کشورمان، توصیه می کنیم خلاصه تاریخ ایران را بخوانید!
