باغ و عمارت عین الدوله، مجموعه‌ای متعلق به دوره‌ی قاجار است که در طی چند قرن اخیر، شاهد وقایع تاریخی مهمی بوده است. این مجموعه، در گذشته به یکی از وزیران ایران به نام «عین‌الدوله» تعلق داشت. در این مقاله سعی داریم درباره‌ی دیرینگی، سبک معماری و سایر خصوصیات این باغ-عمارت، اطلاعاتی را در اختیارتان قرار دهیم.
تاریخ باغ و عمارت عین الدوله
در اواخر دوره‌ی قاجار و در سال‌های بین ۱۲۶۱ تا ۱۲۷۱ خورشیدی، فردی به نام «شاهزاده عبدالمجید میرزا» باغ-عمارتی را در منطقه‌ی «مبارک آباد» تهران ایجاد نمود. این شخص در دوره‌ی قاجار و در زمان پادشاهی مظفرالدین شاه، صدراعظم ایران و حاکم تهران بود و جزو مخالفان سرسخت جریان مشروطیت به‌شمار می‌رفت. همچنین، او در دوران احمدشاه نیز به‌عنوان صدراعظم کشور فعالیت داشت.
شاهزاده عبدالمجید با توجه به عملکرد مناسب خود در زمان پادشاهی مظفرالدین شاه، توانست با دختر این پادشاه قاجاری، فاطمه ملقب به «انیس‌الدوله» ازدواج کند. پس از این ازدواج، او لقب «عین‌الدوله» را از سوی مظفرالدین شاه دریافت کرد. در واقع، او پسر «سلطان احمد میرزا عضدالدوله» و نوه‌ی فتحعلی شاه قاجار بود.
عین‌الدوله به‌عنوان وزیر بسیار مستبد مظفرالدین شاه شناخته می‌شد که در دوره‌ی مشروطیت بسیاری از طرفداران آزادی‌خواه را شکنجه کرد. بااین‌وجود، در تاریخ ایران اوبه‌عنوان مردی آزاده شناخته می‌شود که در هیچ زمینه‌ای به بیگانگان وابسته نبوده است.
عمارتی که این صدراعظم بنا نمود، در دوره‌ی قاجار خارج از حصار ناصریِ تهران قرار داشت. محدوده‌ی این حصار با در نظر گرفتن تهرانِ کنونی چنین تصور می‌شود:
- از ضلع شمالی، خیابان انقلاب
- غرب، خیابان کارگر جنوبی
- جنوب، خیابان شوش
- شرق خیابان ۱۷ شهریور
هم اکنون، باغ و عمارت عین الدوله در خیابان «جمالی» واقع در محله‌ی پاسداران تهران قرار دارد.
در سال‌های پایانی عمر عین‌الدوله، فردی به نام «بصیرالدوله هروی» این عمارت را خریداری می‌کند. او پس از خرید باغ و عمارت عین الوله، شروع به بازسازی قسمت‌های مختلف عمارت نمود تا در آن اقامت کند. بصیرالدوله تا زمان مرگ خود، یعنی سال ۱۳۵۸ خورشیدی، در عمارت مورد نظر ساکن بود.
پس از مرگ بصیرالدوله، ساختمان این عمارت به نوه‌ی او «شیرین هروی» به ارث رسید و تا سال ۱۳۷۶ خورشیدی تحت مالکیت او قرار داشت. در این مدت، ساختمان مزبور به‌دلیل عدم رسیدگی و فرسودگی قسمت‌های مختلف، متروکه بود. به همین علت، خانم هروی آن را به شهرداری تهران واگذار کرد. یک سال بعد از واگذاری عمارت و با انجام بررسی‌های لازم، این ساختمان در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
پس از آن، بنای مزبور به‌عنوان مرکزی برای فعالیت‌های مجسمه‌سازی شهر تهران تعیین شد. هنرمندان در این عمارت به مجسمه‌سازی و ساخت آثار حجمی و هنری مختلف مشغول بودند.
سپس، سازمان زیباسازی شهر تهران در سال ۱۳۸۷ خورشیدی هنگام بازسازی قسمت داخلی و خارجیِ بنا، فضای جدیدی به نام «نگارخانه برگ» را به آن اضافه کرد. بدین‌ترتیب، امروزه بازدیدکنندگان می‌توانند در این نگارخانه از آثار هنریِ ساخته‌شده در بنای مزبور نیز دیدن کنند.
باغ و عمارت عین الدوله؛ محلی برای برگزاری کنفرانس تهران
این عمارت در سال ۱۳۲۲ خورشیدی و در حین جنگ جهانی دوم، محل برگزاری «کنفرانس تهران» بود. سران کشورهای آمریکا، شوروی و انگلستان برای بررسی وضعیت جهان، در حین و بعد از جنگ جهانی دوم، در این کنفرانس حضور یافتند. نتیجه‌ی بحث سران این کشورها در نهایت اعلان بیانیه‌ای به شرح زیر بود:
- به رسمیت شناختن استقلال و تمامیت ارضی ایران توسط دولت‌های مختلف
- باقی ماندن نیروهای سه کشورِ مذکور در ایران تا پایان جنگ جهانی دوم
- تأمین تمامی ضررهای اقتصادی وارده به ایران توسط سه کشور مورد نظر در طی جنگ جهانی دوم
- عدم محاکمه و تعرض نیروهای ایرانی به سربازان خارجی در این کشور
باغ و عمارت عین الدوله به‌دلیل اقامت افرادی همچون فرانکلین روزولت، جوزف استالین و وینستون چرچیل هم اکنون ارزش تاریخی بسیاری یافته است.
ویژگی‌های عمارت و قسمت‌های اضافه‌شده در طی مرمت
مجموعه‌ی باغ و عمارت عین الدوله با زیربنایی در حدود ۸۰۰ مترمربع در زمینی به مساحت ۱۱،۹۰۰ متر قرار دارد. این عمارت دارای چهار ورودی در قسمت‌های مختلف است. در واقع، دو ورودیِ اصلی عمارت، در ضلع شمالی و جنوبیِ آن قرار دارند و ورودی‌های فرعی، در اضلاع غربی و شرقی قرار گرفته‌اند.
با عبور از هر کدام از ورودی‌های این عمارت، به باغ سرسبز و زیبای آن وارد می‌شویم که استخر بزرگی در مرکز آن مشاهده می‌شود. داخل این استخر، سکوهایی شبیه جزیره به چشم می‌خورند که در گذشته به واسطه‌ی یک پل فلزیِ کوچک به هم اتصال داشتند.
در انتهای باغ عین الدوله عمارت زیبا و زردرنگی مشاهده می‌شود که جلوه‌ی بسیار زیبایی دارد. این عمارت به‌واسطه‌ی گچبری‌ها و طرح‌ونقش‌های زیبای خود، شهرت بسیاری دارد.
در زمان اقامت بصیرالدوله، ساختمانِ عمارت مزبور چندین بار مورد بازسازی قرار گرفت و فضاهای مختلفی به آن اضافه شد. در زیر به شرح قسمت‌های اضافه شده می‌پردازیم:
- مرمت اول: افزوده شدن یک هال بزرگ در ضلع شمالی شاه‌نشین و گسترش فضا در محل ورودی عمارت و ساخت یک بالکن بزرگ در طبقه‌ی دوم.
- مرمت دوم: انتقال راه‌پله‌ی موجود در ضلع شمال شرقی عمارت به ضلع غربی و ایجاد چندین اتاق در فضای هالِ موجود در طبقه‌ی دوم.
- اقدامات دیگر: ایجاد سرویس بهداشتی و حمام اختصاصی در قسمت میانیِ طبقه‌ی همکف.
بازدید از باغ و عمارت عین الدوله و نگارخانه برگ آن را از دست ندهید
باغ و عمارت عین الدوله اثری تاریخی متعلق به دوره قاجار است که اطلاعات زیادی درباره‌ی اتفاقات جنگ جهانی دوم در اختیار گردشگران قرار می‌دهد. گردشگرانی که به تهران سفر می‌کنند، می توانند ضمن بازدید از جاذبه‌های گردشگری تهران، سری هم به این بنای تاریخی بزنند. دستی بر ایران ضمن معرفی بنای مزبور و سایر جاذبه‌های پایتخت، توجه شما را به رعایت اصول گردشگری مسئولانه جلب می‌کند.
