آرامگاه پیر قطب الدین آستارا که به نام «توربه پیرقوب» نیز شهرت دارد، در سه کیلومتری جاده آستارا به اردبیل قرار دارد. این آرامگاه در یکی از روستاهای شهرستان آستارا به نام «باغچه سرا» و بر روی تپه‌ای نسبتاً بلند قرار دارد. آرامگاه مزبور از جمله بناهای ساخته شده در دوره‌ی قاجار است که در این مقاله به آن می‌پردازیم.
تاریخ آرامگاه پیر قطب الدین آستارا
این آرامگاه در سال ۱۲۵۹ خورشیدی به دست «آخوند میر جعفر قلی» ساخته شد که به «میرزا مجتهد آستارایی» معروف بود. آجرهای مورد نیاز برای ساخت بنای مزبور را مردم محلی تالش از لنکرانِ جمهوری آذربایجان به این مکان انتقال دادند. در آن دوران، وسایل نقلیه برای جا به جایی وسایل وجود نداشت، به همین دلیل، مصالح مورد نظر در پشت چهارپایان (گاومیش) حمل می‌شد.
ویژگی‌های آرامگاه پیر قطب الدین و سنگ‌های موجود در آن
این ساختمان بر روی سکویی از سنگ‌های ضخیم و محکم ساخته شده است که مصالح مورد استفاده در آن سیمان، ساروج و آجر هستند. برای ساختمان مزبور، هفت پنجره‌ی نرده‌ای و شیشه‌دار و یک در آهنی بسیار زیبا تعبیه شده است تا نور و تهویه‌ی آن تأمین شود. در گذشته، این بنا دو پنجره دیگر نیز داشت که آنها را با سنگ، آجر و ملات مسدود کردند.
ساختمان مزبور ابعادی در حدود ۳۰ × ۶ متر مربع را شامل می‌شود و دارای نمای آجری و بام سفالی است. ورودی این ساختمان در قسمت جنوبی آن قرار دارد که با عبور از آن به بخشی به نام «کفش‌کَن» وارد می شویم.
در مجاورت این ورودی، یک سنگ سیاه توخالی و بزرگ به چشم می‌خورد که مشابه سنگ قبر است. در چهار ضلع این سنگ، نقش‌های زیبایی حک شده‌اند.
علاوه بر آن، سنگ‌های دیگری نیز در قسمت‌های مختلف آرامگاه پیر قطب الدین وجود دارند که تعدادی از آنها به صورت سنگ‌های تراشیده‌ی ظریف به شکل یک پلکان در محوطه بنای مزبور تعبیه شده‌اند. همچنین، یک سنگ قبر سیاه نیز در قسمت کفش‌کن به چشم می خورد که دارای کتیبه نیز هست. نوشته‌ی روی این کتیبه به دلیل فرسودگی در طول زمان، قابل خواندن نیست.
چنانچه از کفش‌کن عبور کنید و به قسمت داخلی بقعه وارد شوید، یک سنگ مرمر سفید به ابعاد ۱۲۲ × ۳۰ × ۱۶ سانتی‌متر مشاهده خواهید کرد. این سنگ که یکی از ویژگی‌های متمایز بقعه به شمار می‌رفت، در طی سال‌های اخیر و توسط سازمان میراث فرهنگی به موزه تاریخ شهر رشت انتقال یافته است.
علاوه بر آن، در قسمت داخلی آرامگاه مزبور مقبره‌ای به شکل مکعب مستطیل مشاهده می‌شود که پیر قطب الدین در آن به خاک سپرده شده است. در اطراف این مقبره برای راحتی بازدیدکنندگان چند تخته فرش، موکت و زیرانداز پهن کرده‌اند. همچنین، چند تابلو که روی آنها آیات قرآنی حک شده‌اند، در مقابل پنجره‌ی این آرامگاه مشاهده می‌شوند.
در محوطه بنای مزبور درختی به نام «دار آغاجی» وجود دارد که خصوصیات جالب توجهی دارد. بر اساس یک باور عامیانه، این درخت در گذشته جهت شناسایی خوب و بد یا شناسایی افراد گناهکار از بیگناه کاربرد داشته است؛ به این صورت که به هنگام بروز اختلاف بین دو نفر، هر دوی آنها باید از شکاف موجود در داخل درخت عبور می‌کردند. در نتیجه، فردی که در داخل شکاف گیر می‌کرد گناهکار و دیگری بیگناه محسوب می‌شد.
مراسم انجام گرفته در آرامگاه پیر قطب الدین آستارا
همه ساله در روز عاشورای حسینی مردم محلی آستارا و روستاهای اطراف آن در قالب دسته‌های عزاداری و با پای پیاده از منزل خود به طرف این آرامگاه حرکت می‌کنند. سپس، آنها پیرامون آرامگاه جمع می‌شوند و ارادت خود را نسبت به اهل بیت اظهار می‌کنند.
سید قطب الدین کیست؟
به اعتقاد اهالی آستارا، سید قطب الدین، جد پدری (پدربزرگ) شیخ صفی الدین اردبیلی محسوب می‌گردد. آنها برای اثبات این ادعا، شجره‌نامه‌ی معتبری دارند که به شرح زیر است:
«شیخ صفی الدین اسحاق بن شیخ جبرائیل بن سید صالح بن سید قطب الدین بن سید صلاح الدین که با فاصله‌ی چهارده نسل بعد، به سید حمزه بن سید امام موسی کاظم (ع) می‌رسد».
با این وجود، با بررسی زمان تولد شیخ صفی الدین متوجه می‌شویم که او نمی‌تواند با سید قطب‌الدین نسبتی داشته باشد. چرا که زمان تولد شیخ صفی الدین سال ۱۲۵۲ میلادی و زمان تولد قطب الدین ۱۶۸۸ میلادی است.
قطب الدین از حاکمان و عرفای معروف دوره صفوی به شمار می‌رود که نام کامل او «سید قطب الدین محمد نیریزی» است. او علاوه بر جایگاهی که در عرفان داشت، به عنوان یکی از اندیشمندان سیاسی اواخر دوره صفویه نیز شناخته می‌شد.
آرامگاه پیر قطب الدین آستارا را بیشتر بشناسید
آرامگاه پیر قطب الدین آستارا به دلیل داشتن ساختمانی قدیمی نمادی از معماری ایرانی به شمار می‌رود. بنابراین، گردشگران هنگام سفر به آستارا به وسیله تورهای داخلی از آن دیدن می‌کنند. دستی بر ایران ضمن معرفی این آرامگاه، پیشنهاد می‌کند که با رعایت اصول گردشگری مسئولانه از سایر جاذبه‌های گردشگری آستارا نیز بازدید داشته باشید.
