مطالعه تاریخ و باستان شناسی ایران برای ایرانیانی که قصد شناخت تمدن کهن خود را دارند، حیاتی است. بنابر گزارش "دستی بر ایران"، سایت "۳۰بوک"، با معرفی چندین کتاب باستان شناسی از مطرح‌ترین باستانشناسان شما را تا حد قابل توجهی با یکی از قدیمی‌ترین ملت‌های دنیا آشنا می‌کند.
فرهنگ و تمدن یک ملت شناسنامه و معرف ارزش‌های مردم آن است. ایران یکی از قدیمی‌ترین ملت‌های دنیا است که قدمت آن به ده‌ها هزار سال می‌رسد. در دوران باستان ایران یکی از تمدن‌های بزرگ خاور نزدیک به شمار می‌رفت و در مجاورت بین‌النهرین، کشورهای کرانه شرقی مدیترانه و مصر قرار داشت. اولین شهر بزرگ ایران شوش بود که در حدود 3200 سال قبل از میلاد در فلات مرکزی ساخته شد.
ایران در هزاران سال پیش کشوری وسیع بود و باستان‌شناس‌ها چندین تمدن ایرانی را در مناطق مختلف کشور کشف کرده‌اند و همین قدمت ایران را ثابت می‌کند. هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان سه سلسلۀ تأثیرگذار ایران و بهترین و اولین سلسله‌ها در زمان خود بوده‌اند که توانستند در آن دوره ایران را به قدرتی عظیم برسانند. در همین راستا، مطالعۀ میراث گذشتگان و آثار تاریخی و باستانی یکی از راه‌های شناسایی هویت ملی و بازسازی فرهنگ‌های باستانی است.
باستان‌شناسی و گردشگری
پیشینه‌های تاریخی هر کشور و میراث گذشتگان است که آن را تبدیل به جاذبۀ توریستی و گردشگری می‌کند. محققان و علاقه‌مندان با باستان‌شناسی به پیشینۀ تاریخی کشورها دست می‌یابند. باستان‌شناسی علمی است که دربارۀ انسان و جوامع انسانی در گذشته مطالعه می‌کند. سؤالات اکثر باستانشناسان حول محور کشف گنجینه‌های زیر خاکی یا اشیای قدیمی و باارزش می‌چرخد. از سال 1800 به بعد با ورود میسیونرهای خارجی به ایران، علاقه به شناسایی مکان‌های ذکر شده در کتاب‌های مقدس گسترش یافت. در اوایل سال 1840 یک بارون روسی و هنری لایارد بریتانیایی در لرستان و خوزستان موفق به ثبت برخی از مکان‌های باستانی شدند.
هنری سی. راولینسون بین سال‌های 1836 تا 1841 کتیبۀ سه زبانۀ بیستون را کشف و ترجمه کرد و اولین بار در کتاب «هفت پادشاهی بزرگ شرق»، جهان را با تاریخ ایران باستان آشنا کرد. از آن پس، کلید کشف رمز و خواندن خط میخی فارسی باستان و دیگر انواع خطوط میخی به دست آمد. نخستین کاوشهای باستان‌شناسی در ایران را پس از هنری سی.راولینسون، ویلیام کنت لوفتوس انگلیسی بین سال‌های 1849 تا 1851 میلادی انجام داد. او به سراغ ویرانه‌های باستانی شوش رفت و این تاریخ در واقع سرآغاز فعالیت‌های میدانی باستان‌شناسی در ایران بود.
از آن‌جایی که ایران کشوری وسیع بوده است تاریخچه‌ای غنی و صدها جاذبۀ تاریخی دارد. آثار باستانی باارزش و غنی، ایران را تبدیل به یکی از دیدنی‌ترین شهرهای خاورمیانه کرده است و نویسندگان و محققان سراسر دنیا به تاریخ غنی ایران علاقه‌مند شده‌اند و کتاب‌های زیادی دربارۀ آن نوشته‌اند. در ادامه چند کتاب خواندنی از باستان‌شناسی و تاریخ را به شما معرفی می‌‌کنیم که نویسندگان خارجی و ایرانی برای آشنایی بیشتر علاقه‌مندان به ایران و باستان‌شناسی این کتاب‌ها را نوشته‌اند. برای خرید کتاب با تخفیف و آشنایی با کتاب‌های دیگر در رابطه با تاریخ ایران به سایت فروشگاه کتاب ۳۰بوک مراجعه کنید.
باستان‌شناسی و تاریخ هنر در دوران مادی‌ها و پارسی‌ها اثر ویلیام کالیکان
ویلیام کالیکان یکی از خاورشناس‌های معروف استرالیایی است که تحصیلاتش را در دانشگاه‌های ادین بورگ و آکسفورد به پایان رساند. او در دهۀ 1970 به ایران، شام، آفریقا و اروپا سفر کرد و مدتی مدیر حفاری و کاوشگری بود. ایران در حوزۀ اصلی تحقیقات کالیکان قرار داشت. کتاب باستان شناسی و تاریخ هنر در دوران مادی‌ها و پارسی‌ها از او در سال 1965 منتشر شد.
کالیکان در کتاب باستان شناسی و تاریخ هنر در دوران مادی‌ها و پارسی‌ها اطلاعات مفیدی دربارۀ اوراتورها، سکاها و جلوهای مختلف تمدن دوران مادها و هخامنشیان در اختیار علاقه‌مندان به تاریخ غنی ایران قرار می‌دهد. کالیکان در این کتاب مجسمه‌ها و آثاری از فرهنگ دوران مادها و امپراتوری هخامنشی ایران را نیز بررسی کرده است. با خواندن این کتاب با راه‌های گسترش ایران و تمدن آن کاملاً آشنا خواهید شد.
باستان‌شناسی اثر ماری وایت
باستان‌شناسی مطالعۀ گذشتۀ انسان با استفاده از بقایای مادی کاوش‌ها است. این بقایا می‌تواند هر شیء ارزشمندی باشد که از دوران گذشته بر جای مانده است. هر روز باستانشناسان به یافته‌ها و اکتشافات جدیدی دست می‌یابند. باستان‌شناسی یکی از ماجراجویی‌های جالب و هیجان‌انگیز است و حتی اگر علاقه داشته باشید شما نیز می‌توانید با خواندن کتاب باستان شناسی یک باستان‌شناس واقعی شوید.
نانسی ماری وایت استاد باستان‌شناسی دانشگاه فلوریدا است و کتاب باستان شناسیِ او در سال 2008 منتشر شد. این کتاب یکی از کتاب‌های مجموعۀ دامیز است که نویسنده به زبانی ساده اطلاعات مفید، سومند و کاربردی را در اختیار علاقه‌مندان به باستان‌شناسی و تاریخ آن قرار می‌دهد. نانسی ماری وایت در این کتاب نگاهی به تاریخ باستان‌شناسی انداخته و علاقه‌مندان را با جزئیات کمتر شناخته‌شدۀ باستان‌شناسی آشنا می‌کند.
او در این کتاب نشان می‌دهد که باستان‌شناس‌ها چطور در پی شناخت زندگی اجداد ما کاوش می‌کنند و نظریه‌های مختلف دربارۀ تمدن‌های اولیه و جوامع بشری باستان را معرفی کرده است. این کتاب همچنین راهنمایی برای کسانی خواهد بود که دوست دارند خودشان دست به ماجراجویی و حفاری بزنند. ماری وایت در کتاب باستان شناسی شما را راهنمایی می‌کند که اگر می‌خواهید دست به حفاری بزنید از کجا شروع کنید، نیاز به چه وسایلی خواهید داشت و چطور می‌توانید در این زمینه موفق شوید.
دریای پارس به روایت باستان‌شناسی اثر جبرئیل نوکنده
جبرئیل نوکنده باستان‌شناس و مدیر موزۀ ملی ایران است. او مدرک کارشناسی و دکترایش را در رشتۀ باستان‌شناسی از دانشگاه تهران و برلین دریافت کرده است. او یکی از اعضای شورای پژوهشی مرکز تحقیقات باستان‌شناسی ایران و عضو پژوهشگاه علمی میراث فرهنگی و گردشگری است. در سال 1395 او به عنوان مدیر برجستۀ سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران انتخاب شد.
جبرئیل نوکنده پس از کمی تحقیق و تفحص متوجه شد که باستانشناسان توجه چندانی به کرانه‌های خلیج فارس و جزایر آن نداشته‌اند. اما یافته‌های باستان‌شناسی گذشته نشان می‌دهند که خلیج فارس نقش مهمی در شکل‌گیری جوامع داشته است. خلیج فارس یکی از مراکز مهم برای مبادلات تجاری، فرهنگی، سیاسی و نظامی بود و بنابراین پادشاهان مختلف ایران همیشه توجۀ خاصی به آن داشته‌اند.
بنابراین جبرئیل نوکنده در زمینۀ خلیج فارس دست به تحقیقات فراوانی زد و مجموعۀ مقالات و جدیدترین پژوهش‌ها و کاوشهای باستان‌شناسی‌اش در مناطق ساحلی خلیج فارس در کتاب دریای پارس به روایت‌باستان‌شناسی منتشر شد. جبرئیل نوکنده در این مقاله‌ها نگاهی به خلیج فارس در پیش از تاریخ انداخته است و وضعیت آن در دوره‌های مختلف تاریخی و دورۀ حکومت هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان را بررسی کرده است.
باستان‌شناسی گیلان اثر ولی جهانی
گیلان یکی از استان‌های زیبا و سرسبز ایران است که بین کوه‌های تالش و البرز قرار دارد. رود سفید تمشک دو استان مازندان و گیلان را از هم جدا کرده است و شهرهای بسیاری از جمله فومن، رودبار، بندر انزلی و لاهیجان در این استان قرار دارند. گیلان یکی از قدیمی‌ترین استان‌های ایران است که در دوران قدیم به آن کادوس (کادوسیان) می‌‌گفتند. این شهر یکی از غنی‌ترین تاریخ‌ها را دارد و همیشه مورد توجۀ باستان‌شناس‌ها قرار گرفته است.
همین تاریخ غنی و پراکندگی آثار باستانی گیلان باعث شده است که بسیاری از نقاط و زوایای آن ناشناخته باقی بماند. ولی جهانی که در مراکز آموزش عالی میراث فرهنگی درس خوانده و مدرک دکترایش را از مؤسسۀ باستان‌شناسی و مردم شناسی دانشگاه علوم آکادمیک جمهوری آذربایجان دریافت کرده است، کتاب باستان شناسی گیلان را در جهت آشنایی علاقه‌مندان به تاریخ، فرهنگ، دین، جغرافیا، زبان‌شناسی، مردم‌شناسی، کشاورزی و هنر و ادبیات استان گیلان نوشت.
این نویسنده در کتاب باستان شناسی گیلان تاریخ غنی و بسیاری از بناهای جذاب این شهر مثل قلعه‌ها، معابد، مساجد، آتشکده‌ها، جاده‌ها، برج‌ها و گورستان‌ها را نیز بررسی کرده است و با کمک محققین گیلانی اطلاعاتی غنی در مورد پوشاک و آداب و آیین مردم گیلان در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد.
شوش (کاوشهای باستان شناسی در شهر پانزدهم) اثر احسان یغمایی
شوش یکی از شهرهای استان خوزستان است، این شهر مرکز تمدن ایلام و یکی از کهن‌ترین شهرهای جهان و قدیمی‌ترین شهر ایران به شمار می‌رود. شوش پایتخت زمستان شاهنشاهی هخامنشی بوده است. این شهر یکی از مهم‌ترین مراکز هنری، صنعتی، تجاری و سیاسی محسوب می‌شد و با این‌که در سال 640 قبل از میلاد به دست آشور بانیپال، پادشاه آشور ویران شد اما هنوز اهمیت خود را حفظ کرده است. در این شهر آثار زیادی از دوره‌های تاریخی مختلف ایران به‌دست آمده است.
احسان یغمایی نخستین بار در درس باستان‌شناسی پیش از تاریخ ایران به استادی دکتر نگهبان با شهر پانزدهم شوش آشنا می‌شود. در نخستین کاوش نیز همراه با گروهی عازم شوش می‌شود و پس از آن پنجاه سال بعد برای بار دوم به پیشنهاد مدیر پروژۀ ملی شوش، به شوش می‌رود تا از خرابه‌ها و ویرانه‌های شهر پانزدهم شوش بازدید کند. کتاب شوش (کاوشهای باستان‌شناسی در شهر پانزدهم) یکی از معدود پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران دربارۀ شوش است. این کتاب گزارشی کوتاه از تلاش‌ها و کاوشهای احسان یغمایی در شهر شوش است که از نظر نویسنده یکی از ارزشمندترین محوطه‌های باستان‌شناسی ایران به شمار می‌رود.
کلام آخر
از نظر تاریخی ایران در واقع پُلی بین فرهنگ‌های نخستین خاور نزدیک و جهان کلاسیک متأخر مدیترانه است و در دوران باستان نیز تأثیری ژرف بر سیاست، نظام، اقتصاد و فرهنگ جهان باستان می‌گذاشت. با این‌حال، با وجود کاوش‌ها و تحقیق‌های فراوان، هنوز مکان‌های تاریخی و تمدن‌های بسیاری در ایران باقی مانده است که می‌توان دربارۀ آنها صحبت کرد یا حتی هنوز کشف نشده‌اند. برای دیدن آثار کشف شده در هر شهری می‌توانید از موزه‌های جذاب این شهرها بازدید کنید و از تماشای تاریخ و قدمت ایران لذت ببرید. کدام یک از آثار باستانی ایران نظر شما را به خود جلب کرده و از کدام آثار باستانی تابه‌حال بازدید کرده‌اید؟
