هتل های سنتی کاشان که مهمترین وجه تمایز آنها نسبت به هتل‌های قدیمی سایر شهرهاست، جایگاه ویژه‌ای در میان گردشگران دارند. ساختمان این هتل‌ها که همان خانه‌های قدیمی کاشان هستند، همگی از سبک معماری سنتی پیروی می‌کنند. این سبک معماری در حالت کلی تلاش مردمان گذشته در بهتر زیستن را به نمایش می‌گذارند. تلاش ما نیز بر آن است تا از میان انواع هتل های کاشان، رازهای نهفته در سبک معماری هتل های سنتی را برایتان شرح دهیم.
ویژگی‌های معماری هتل های سنتی کاشان
به طور کلی، بنای این خانه هتل های قدیم شهر کاشان شامل سه فضای مختلف به شرح زیر هستند:
- فضاهای عمومی: شاه‌نشین، پنج‌دری، تالار و…
- فضاهای خصوصی: پس‌اتاق‌ها، دو دری‌ها و…
- فضاهای میانه (آستانه): حیاط و حوضخانه که میان فضاهای عمومی و خصوصی قرار دارند.
تمامی این فضاها در هتل های سنتی کاشان ویژگی‌های معماری خاصی دارند که در زیر به شرح آنها می‌پردازیم:
متناسب بودن با اقلیم
با توجه به اینکه شهر کاشان از یک سمت به کوه‌های کرکس و از سمت دیگر به دشت کویر منتهی می‌شود، تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سردی دارد. بنابراین، ساکنان قدیمی این شهر با در نظر گرفتن تدابیری در معماری سنتی، سعی در تعدیل این شرایط دمایی داشته‌اند. بر همین اساس، بنای هتل‌های سنتی کاشان متناسب با اقلیم ساخته شده‌اند و اجزای تشکیلدهندهی زیر نمایانگر این تناسب است:
- سرداب، ایوان، بادگیر، اتاق‌های زمستان‌نشین و تابستاننشین.
از سایر ویژگی‌های این هتل‌ها که متاثر از اقلیم هستند، می‌توان جهت‌گیری آنها را نام برد. در واقع، هتل‌های مزبور در جهت شمال به جنوب با ۲۰ الی ۳۰ درجه انحراف ساخته شده‌اند که رابطه‌ی مستقیم آنها با جهت تابش نور خورشید محسوس است. این شیوه‌ی جهت‌گیری استفاده‌ی بیشتر از سایه در تابستان را میسر می‌سازد.
درونگرایی
یکی از مهمترین ویژگی‌ها در معماری سنتی ایرانی درونگرایی است که فرهنگ و باور مردم ایران در پیدایش آن تاثیرگذار بوده است. درونگرایی شیوه‌ای است که در آن فضای بسته‌ی یک بنا پیرامون فضای باز مرکزی قرار دارد و این دو فضا به واسطه‌ی یک هشتی به یکدیگر ارتباط می‌یابند. بدین ترتیب، یک فضای مستقل که اندرونی نام دارد جایگاه زندگی خانواده و فضای دیگری با عنوان بیرونی برای ملاقات با مهمانان و بیگانگان کاربرد می‌یابد.
جالب توجه است که در قسمت اندرونی بناهای درونگرا اتاق‌ها به صورت تودرتو قرار دارند و راهروها پرپیچ و خم‌اند؛ به گونه‌ای که هیچ جای خانه نمی‌توان ایستاد و تا انتهای آن را دید. این ویژگی‌ها در هتل‌های سنتی کاشان امکانی فراهم کرده‌اند که مسافران بتوانند بدون ارتباط با محیط بیرون و در محیطی دنج و آرام به استراحت بپردازند.
خلوت
یکی دیگر از ویژگی‌های معماری سنتی که در خانه‌های قدیمی کاشان نمود پیدا کرده است، ویژگی خلوت است. بدین منظور، معماران ایرانی فضایی را به وجود آورده‌اند که آسایش و رفاه ساکنین فراهم شود. به عنوان مثال، برای پرهیز از سروصدا، آشپزخانه و سرویس بهداشتی این خانه‌ها به زیرزمین انتقال یافته‌اند.
این موضوع ویژگی مثبتی است که هنگام تبدیل خانه‌های قدیمی کاشان به هتل، مدنظر قرار می‌گیرد؛ به این صورت که سالن غذاخوری این هتل‌ها به زیرزمین انتقال می‌یابد و مسافران در طبقات بالاتر به استراحت می‌پردازند.
خودبسندگی
برخلاف خانه‌های مدرن امروزی که مصالح آنها را بتن، آهن و… تشکیل می‌دهد، مصالح مورد نیاز برای ساخت خانه‌های سنتی از محیط اطراف آنها تامین می‌شد. در این مورد، معماران ایرانی به دلیل در دسترس نبودن چوب برای ساخت بام خانه‌ها آنها را به صورت گنبدی با خشت و گل بنا می‌کردند. البته، تدابیری نیز اندیشیده می‌شد که استحکام بناها حفظ شود که دوام آنها تا به امروز مبین این موضوع است.
جالب توجه است که خشت و گل نوعی عایق حرارتی به شمار می‌رود که انتقال دما به داخل خانه را به تاخیر می‌اندازد. بدین ترتیب، تعادل دمای بیرون و درون بنا برقرار می‌شود.
تزیینات
در هتل های سنتی کاشان، تزییناتی در فضای داخلی و اتاق‌ها مشاهده می‌شوند که جلوه‌ی زیبایی بدان بخشیده‌اند. میزان این تزیینات در خانه‌های مختلف متغیر است که نشان می‌دهد صاحبان گذشته‌ی آنها بر اساس وضعیت اقتصادی خود از تزیینات بهره می‌بردند. این تزیینات که شامل رسمی‌بندی، مقرنس‌کاری، گچبری و… است، در تبدیل خانه‌های مزبور به هتل های سنتی دست‌نخورده باقی مانده‌اند.
عناصر تشکیلدهندهی بنای هتل‌ها
در هتل های سنتی کاشان شاهد عناصر معماری مختلفی هستیم که به اختصار آنها را شرح می‌دهیم:
درگاه: قسمتی است که رفت و آمد از آن صورت می‌گیرد و پس از آن معمولا هشتی و دالان قرار می‌گیرد.
پیشگاه: محوطه‌ای باز در جلوی درب خانه است که در دو سوی آن سکوهایی برای نشستن تعبیه می‌شود. این فضا در گذشته محلی برای استراحت عابرین و همچنین بدرقه و پیشواز مهمانان بود.
سردر: یکی از اجزای بنا است که در بالای درب ورودی قرار دارد.
هشتی و دالان: فضای مابین درب ورودی و دالان هشتی نام دارد. دالان یا دالان‌ها از هشتی تا اندرونی یا بیرونی این خانه‌های سنتی امتداد یافته‌اند که باعث حفظ حریم این بخش‌ها می‌شوند. گاهی، عبور از دالان می‌تواند ما را به میانسرا (حیاط) راهنمایی کند.
میانسرا (حیاط مرکزی): قسمتی روباز که به دلیل قرار گرفتن اتاق‌ها یا حداقل دیواری در اطراف آن به این نام شهرت می‌یابد و معمولا باغچه و حوض آبی در آن وجود دارد. جالب توجه است که در قسمت شمالی میانسرا یا قسمت آفتاب‌گیر آن اتاق‌های زمستان‌نشین و در قسمت جنوبی آن اتاق‌های تابستاننشین قرار می‌گیرند.
اتاق: در قسمتی از هتل های سنتی که جهت اقامت مسافران استفاده می‌شود، نامگذاری بر اساس تعداد درب‌های آنها (سه دری، پنج دری و…) صورت می‌گیرد. درب این اتاق‌ها معمولا به حیاط مرکزی باز می‌شوند و پنجره‌‌های آنها نیز رو به سوی حیاط دارند.
تالار: اتاق کشیده و بزرگی که در گذشته برای پذیرایی از مهمانان کاربرد داشت، به نام تالار شناخته می‌شد و درب آن به طرف میانسرا باز می‌شد.
تَنَبی: اتاقی بود که پنجره‌ای رو به میانسرا نداشت. به همین دلیل، در زمستان سرما و در تابستان گرما به آن نفوذ نمی‌کرد. نور این اتاق‌ها نیز از نورگیر سقف تامین می‌شد.
تالارهای زمستان‌نشین و تابستاننشین: تالارهایی که در قسمت شمالی و جنوبی میانسرا قرار داشتند، به ترتیب زمستان‌نشین و تابستاننشین نام داشتند.
زیرزمین (سرداب): فضایی که چند پله پایین‌تر از حیاط قرار دارد و به عنوان انبار و محلی برای فرار از گرمای تابستان استفاده می‌شود. در معماری ایرانی دو نوع سرداب به شرح زیر وجود دارد:
- زیره: هیچ در و پنجره‌ای از آن به میانسرا باز نمی‌شود؛
- تو: پنجره‌ای رو به سوی میانسرا دارد.
پایاب: فضایی در پایین‌ترین قسمت خانه که برای عبور قنات در نظر گرفته شده است. گاهی به محل چکه‌ی دریچه برداشت آب از منبع آب خانه هم گفته می‌شد.
ایوان: فضایی نیمه‌باز در جلوی یک اتاق بزرگ (گاهی پنج‌دری یا یک اتاق بزرگ نظیر آن) هتل که ارتباط این بخش را با میانسرا برقرار می‌کند.
مطبخ: از قسمت‌های مختلف منبع آب، آبدارخانه، انبار و چاه‌خانه تشکیل شده است و در قسمت بیرونی و در ارتباط با زمستان‌نشین و گاهی هشتیِ جداگانه قرار دارد. علاوه بر آن، محل قرارگیری مطبخ در جایی است که به جوی آب دسترسی پیدا کند و معمولا در محور عمودی همجوار با پایاب واقع می‌شود.
تفاوت‌های هتل های سنتی کاشان با هتل‌های مدرن
هتل های سنتی کاشان جزو آن دسته از بناهایی هستند که چندین لایه و فضا در آنها وجود دارند و هرکدام برای هدف خاصی ایجاد شده‌اند. در این هتل‌ها قسمت مرکزی بنا به رستوران، کافی‌شاپ و نظایر آن اختصاص می‌یابد و اتاق‌ها و واحدهای اقامتی در اطراف این قسمت قرار می‌گیرند. بدین ترتیب، فضای امنی فراهم می‌آورند تا مسافران بتوانند به دور از شلوغی‌های شهر به استراحت بپردازند.
در مقابل، هتل‌های مدرن که ساخت آنها از اواخر دوره‌ی قاجار و اوایل دوره‌ی پهلوی با تأثیرپذیری از غرب شروع شد، ساختار معماری متفاوتی دارند. در عصر جدید اقامت در این هتل‌ها و به اصطلاح مدرن‌گرایی بازگشت به دو قرن پیش است.
جالب توجه است که در دوره‌ی پهلوی سبک معماری هتل‌های مزبور به گونه‌ای انتخاب شده بود که معماری سنتی در آن حفظ شود، اما بسیاری از ویژگی‌های هتل‌های سنتی در آن دستخوش تغییر شدند. برای مثال، بنای این هتل‌ها به جای فرو رفتن در دل زمین، بالاتر از سطح زمین قرار گرفت.
امروزه، هتل‌های مزبور در چند طبقه احداث می‌شوند و واحدهای اقامتی در این طبقات پراکنده می‌شوند.
هتل های سنتی کاشان؛ لمس معماری اصیل ایرانی از نزدیک
هتل های سنتی کاشان جزو آن دسته از هتل‌هایی هستند که سبک و سیاق قدیمی خود را حفظ کرده و در عین حال از امکانات و خدمات به‌روزی برخوردار گشته‌اند. ویژگی اصلی این هتل‌ها پیروی از معماری سنتی است که گردشگران داخلی و خارجی را مجذوب خود کرده است. «دستی بر ایران» پیشنهاد می‌کند که با اقامت در این هتل‌ها با جزئیات معماری ایرانی بیشتر آشنا شوید.
پرسش‌های متداول درباره‌ی هتل‌های سنتی
در این قسمت به تعدادی از پرسش‌های متداول شما درباره‌ی هتل های سنتی کاشان پاسخ داده‌ایم. چنانچه شما سوال دیگری دارید، آن را در قسمت دیدگاه‌های زیر همین پست مطرح کنید.
اصلی‌ترین ویژگی معماری هتل های سنتی کاشان کدام است؟
یکی از مهمترین ویژگی‌ها در معماری سنتی ایرانی و به خصوص معماری هتل‌های سنتی کاشان درونگرایی است که فرهنگ و باور مردم ایران در پیدایش آن تاثیرگذار بوده است.
انواع واحدهای اقامتی در هتل های سنتی کاشان کدام‌اند؟
در این هتل‌ها اتاق‌های سه دری، پنج دری و همچنین اتاق‌های زمستان‌نشین و تابستاننشین که جزئی از ساختار خانه‌های قدیمی کاشان هستند، به واحدهای اقامتی مبدل شده‌اند.
هتل های سنتی کاشان از چند بخش تشکیل شده‌اند و کاربرد آنها چیست؟
این هتل‌ها به طور کلی از دو بخش اندرونی و بیرونی تشکیل شده‌اند که قسمت اندرونی و اتاق‌های اطراف بیرونی به عنوان واحدهای اقامتی استفاده می‌شوند. در مقابل، بخش مرکزی قسمت بیرونی یا میانسرا به رستوران، کافی‌شاپ و نظایر آن اختصاص دارد.
