دریاچه نمک حوض سلطان از جاذبه‌های طبیعی استان قم، با رنگ صورتی‌اش شهرت یافته است. بنا بر گزارش "دستی بر ایران"، سایت "سفر مارکت" به معرفی مسیرهای دسترسی و نحوه شکل گیری این دریاچه می‌پردازد.
دریاچه نمک حوض سلطان، یکی از شگفت‌انگیزترین جاذبه‌های طبیعی ایران، در کویر مرکزی کشور و در نزدیکی شهر قم قرار دارد. این دریاچه که به دلیل سطح صیقلی و بازتاب آسمان به «بزرگ‌ترین آینه طبیعی ایران» شهرت یافته، در برخی مواقع سال به رنگ صورتی درمی‌آید و منظره‌ای خیره‌کننده خلق می‌کند. در این نوشته، به بررسی ویژگی‌های منحصربه‌فرد این دریاچه، تاریخچه، اکوسیستم و راه‌های دسترسی به آن می‌پردازیم.
تاریخچه و شکل گیری دریاچه حوض سلطان
دریاچه نمک حوض سلطان، با نام‌های دریاچه شاهی، دریاچه ساوه یا دریاچه قم نیز شناخته می‌شود. این دریاچه در سال ۱۲۶۱ خورشیدی (۱۸۸۳ میلادی) بر اثر ساخت جاده شوسه تهران-قم شکل گرفت. دریاچه حوض سلطان، در واقع بازمانده دریاچه بزرگ و باستانی ساوه است که در طول قرن‌ها به دلیل تغییرات اقلیمی و زمین‌شناختی کوچک‌تر شده است. حوض سلطان مساحتی حدود ۲۴۰ کیلومتر مربع دارد و در جنوب رشته‌کوه‌های البرز، در ۴۰ کیلومتری شمال شهر قم قرار دارد. برای بازدید از این جاذبه، می‌توانید از بلیط قطار قم تهران استفاده کنید و به راحتی خود را به این منطقه برسانید.
دریاچه از دو چاله تشکیل شده است: چاله غربی به نام حوض سلطان و چاله شرقی به نام حوض مره. این دو بخش توسط یک آبراهه به هم متصل هستند. در فصول پرباران، ابتدا چاله مره پر از آب می‌شود و سپس آب اضافی به حوض سلطان سرریز می‌شود، پدیده‌ای که زیبایی آینه‌مانند دریاچه را بیشتر می‌کند.
ویژگی های زمین شناختی حوض سلطان
دریاچه حوض سلطان از نظر زمین‌شناسی بسیار خاص است. این دریاچه از پنج لایه نمکی تشکیل شده که ضخامت برخی از آنها تا ۲۰ متر می‌رسد. این لایه‌ها با خاک‌های رسی به رنگ‌های خاکستری تا قهوه‌ای از هم جدا شده‌اند. مرکز دریاچه معمولاً دارای غلظت نمک بیشتری است اما حاشیه‌ها نمک کمتری دارند. ارتفاع دریاچه از سطح دریا حدود ۸۲۰ متر است و به دلیل بارندگی کم (۱۰۰ تا ۱۲۰ میلی‌متر در سال)، منطقه‌ای خشک و کویری محسوب می‌شود.
یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های حوض سلطان، پدیده آینه‌ای آن است. وقتی سطح آب کم‌عمق است و بادهای ملایم سطح آن را صیقل می‌دهند، دریاچه مانند آینه‌ای عظیم آسمان و مناظر اطراف را منعکس می‌کند. این ویژگی به‌ویژه در طلوع و غروب خورشید تصاویری بی‌نظیر ایجاد می‌کند که عکاسان را شیفته خود کرده است.
چرا دریاچه صورتی می شود؟
رنگ صورتی دریاچه حوض سلطان یکی از شگفتی‌های طبیعت این منطقه است. این پدیده به دلیل وجود جلبک‌های نمک‌دوست به نام دونالیلا سالینا (Dunaliella salina) رخ می‌دهد. این جلبک‌ها در شرایط شوری بالا و نور شدید خورشید، رنگدانه‌های صورتی یا قرمز تولید می‌کنند. معمولاً در فصل‌های گرم‌تر، به‌ویژه تابستان که تبخیر آب افزایش می‌یابد و شوری دریاچه بیشتر می‌شود، این رنگ صورتی نمایان‌تر است. این پدیده مشابه دریاچه‌های صورتی معروفی مانند دریاچه هیلیر در استرالیا است. به دلیل نزدیکی به تهران و قم، گردشگران متعددی برای دیدن حوض سلطان به این منطقه مراجعه می‌کنند. برای سفر به این منطقه، می‌توانید با تهیه بلیط قطار تهران قم سفری راحت و ارزان داشته باشید.
اکوسیستم و حیات وحش دریاچه
گونه‌های زیستی متنوعی، با وجود شوری زیاد آب، در دریاچه حوض سلطان زندگی می‌کنند. بیش از ۲۴۰ گونه میکروارگانیسم هوازی، از جمله جلبک‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها، در این دریاچه وجود دارد. این موجودات به دلیل توانایی تحمل شوری بالا، از نظر زیست‌محیطی بسیار ارزشمند هستند. همچنین، حاشیه دریاچه محل زندگی پرندگان مهاجر و بومی مانند غاز خاکستری، فلامینگو، لک‌لک، هوبره، عقاب و کبوتر چاهی است. پستاندارانی مانند خرگوش، موش صحرایی، روباه و حتی آهو نیز در اطراف دریاچه مشاهده می‌شوند. خزندگان مانند مار و سوسمار نیز نقش مهمی در کنترل آفات این اکوسیستم دارند.
پوشش گیاهی منطقه شامل گیاهانی مانند سودا، اشنان، تاغ و درمنه بیابانی است که به خوبی با شرایط کویری سازگار شده‌اند. این تنوع زیستی، حوض سلطان را به یکی از تالاب‌های مهم ایران تبدیل کرده و نام آن در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر نیز ثبت شده است.
اهمیت اقتصادی و زیست محیطی
دریاچه حوض سلطان یکی از غنی‌ترین معادن نمک و منیزیم ایران است. سالانه مقدار زیادی نمک از این دریاچه استخراج می‌شود که در صنایع مختلف کاربرد دارد. همچنین، برخی گردشگران معتقدند نمک کف دریاچه خواص درمانی برای بیماری‌هایی مانند درد مفاصل دارد، هرچند این موضوع نیاز به تحقیقات علمی بیشتری دارد. از نظر زیست‌محیطی، این دریاچه به دلیل وجود گونه‌های زیستی منحصربه‌فرد و پرندگان مهاجر، اهمیت زیادی دارد و حفاظت از آن ضروری است.
جاذبه های گردشگری و فعالیت ها
دریاچه حوض سلطان مقصدی ایده‌آل برای طبیعت‌گردان، عکاسان و علاقه‌مندان به ماجراجویی است. برخی از فعالیت‌های محبوب در این منطقه عبارتند از:
عکاسی
سطح آینه‌مانند دریاچه، به‌ویژه در زمان طلوع و غروب، بهترین لوکیشن برای عکاسی است. انعکاس آسمان، ابرها و کوه‌های اطراف در آب، تصاویری سورئال خلق می‌کند که هر عکاسی را مجذوب خود می‌کند.
پیاده روی و دوچرخه سواری
پیاده‌روی روی سطح نمکی دریاچه، به‌ویژه در فصول کم‌آب، تجربه‌ای هیجان‌انگیز است. برخی گردشگران عرض ۱۶ کیلومتری دریاچه را پیاده طی می‌کنند. همچنین، دوچرخه‌سواری در مسیرهای خاکی اطراف دریاچه طرفداران زیادی دارد.
آفرود و سافاری
جاده‌های خاکی و خاکریزهای داخل دریاچه، برای آفرود و سافاری بسیار جذاب است. این خاکریزها برای جلوگیری از فرو رفتن خودروها در باتلاق و استخراج نمک ساخته شده‌اند.
بازدید از کاروانسرای سنگی علی آباد
در نزدیکی دریاچه، کاروانسرای سنگی علی‌آباد قرار دارد که قدمت آن به دوره سلجوقی بازمی‌گردد. این بنا با ۷ برج و دیوارهای ضخیم، در گذشته به‌عنوان کاروانسرا و دژ نظامی استفاده می‌شد و امروز یکی از جاذبه‌های تاریخی منطقه است.
گنبد نمکی طغرود
گنبد نمکی طغرود، با قدمتی بیش از ۶۰ میلیون سال، یکی دیگر از جاذبه‌های نزدیک دریاچه است. خاک رسی قرمز و بلورهای نمکی این منطقه، منظره‌ای شبیه به سطح مریخ ایجاد کرده و برای زمین‌شناسان و گردشگران جذاب است.
بهترین زمان بازدید
بهترین زمان برای بازدید از دریاچه حوض سلطان، اوایل بهار (فروردین و اردیبهشت) و اواسط پاییز (مهر و آبان) است. در این فصول، دمای هوا معتدل است و احتمال بارندگی بیشتر، سطح دریاچه را به آینه‌ای درخشان تبدیل می‌کند. در تابستان، گرمای شدید و در زمستان، سرمای سخت ممکن است سفر را دشوار کند. همچنین، برای مشاهده پدیده صورتی دریاچه، تابستان‌های گرم مناسب‌تر هستند، اما باید تجهیزات مناسب مانند کلاه آفتاب‌گیر و کرم ضدآفتاب به همراه داشته باشید.
راه‌های دسترسی به دریاچه
دریاچه حوض سلطان در ۴۰ کیلومتری شمال قم و ۸۵ کیلومتری جنوب تهران، در حاشیه بزرگراه خلیج فارس (اتوبان تهران-قم) قرار دارد. برای دسترسی به دریاچه، دو مسیر مهم وجود دارد:
- از سمت تهران: در کیلومتر ۹۵ اتوبان تهران-قم، پس از مجتمع مهتاب، جاده خاکی کوچکی در سمت شرق وجود دارد که به دریاچه منتهی می‌شود. این جاده از میان دریاچه عبور می‌کند و به معادن نمک می‌رسد.
- از سمت قم: در ۳۵ کیلومتری مسیر قم به تهران، جاده خاکی دیگری به دریاچه می‌رسد. این مسیر نیز به خاکریزهای داخل دریاچه متصل است.
توجه داشته باشید که هیچ تابلوی راهنمایی در این مسیرها وجود ندارد، بنابراین بهتر است از GPS استفاده کنید یا همراه با گروه‌های طبیعت‌گردی به این منطقه بروید. همچنین، در فصول بارانی، ورود با خودروهای معمولی به جاده‌های داخل دریاچه ممکن است خطرناک باشد.
کلام آخر
دریاچه نمک حوض سلطان، با زیبایی آینه‌مانند و رنگ صورتی جذابش، یکی از بی‌نظیرترین شگفتی‌های طبیعت ایران است که هر طبیعت‌گردی را به خود جذب می‌کند. این دریاچه هم چشم‌انداز بسیار مسحورکننده‌ای دارد و هم از نظر زیست‌محیطی و اقتصادی ارزشمند است. با رعایت نکات ایمنی و زیست‌محیطی، می‌توانید سفری به‌یادماندنی به این آینه طبیعی داشته باشید و لحظاتی فو‌ق‌العاده را در دل کویر تجربه کنید.
