عناب درختچهای متوسط است که ارتفاع آن حداکثر به ۱۰ متر میرسد و جزو تیرهی سنجدیان محسوب می‌شود. این درختچه در مناطق گرم و خشک میروید و برگهایی کوچک، سبزرنگ، بدون کرک و تخممرغیشکل دارد.
میوهای که از این درختچه حاصل می‌شود، خاصیت دارویی چشمگیری دارد. این میوه در ابتدای رشد، گرد و سبز است. سپس، رفتهرفته به رنگ زیتونی و قرمز درمیآید و پوست آن اندکی چروک میخورد. این میوه که به نام خرمای قرمز و خرمای چینی نیز شناخته می‌شود، در استان خراسان جنوبی به‌وفور تولید و کشت می‌شود.
خاستگاه درختچهی عناب و میزان کشت آن در ایران
امروزه، درختچهی عناب در بیشتر نقاط جهان کشت می‌شود و بهدلیل همین گستردگی کشت، خاستگاه آن مشخص نیست. با این وجود، به نظر میرسد که خاستگاه این درختچه مربوط به آسیای جنوبی، لبنان، جنوب غرب افغانستان، شمال هندوستان، شبهجزیرهی کره و جنوب و مرکز چین باشد.
درختچهی عناب در ایران نیز بهطور گسترده کشت و از آن بهرهبرداری می‌شود. آمارها نشان میدهند که ایران از نظر سطح زیر کشت و تولید عناب در رتبهی دوم جهانی قرار دارد. در واقع، در ایران مساحت زیر کشت این گیاه دارویی حدود ۳هزار هکتار است. بیش از ۹۵درصد این گیاه در خراسان جنوبی کاشته می‌شود و سالانه ۴۲۰۰ تن محصول میدهد.
کاشت این درختچه در خراسان جنوبی سابقهای بسیار طولانی دارد؛ بهگونهای که دیرینگی قدیمیترین درختچه در آن به ۴۰۰ سال میرسد.
در نقاط مختلف جهان، از میوهی این درختچه بهشیوهی متفاوتی استفاده می‌شود. برای مثال، در بریتانیا این میوه را خشک می‌کنند یا بهصورت آبنباتهای طعمدار درمیآورند و آن را همراه چای سرو می‌کنند. همچنین، در کشورهایی نظیر چین و کره و تایوان از شربت شیرین عناب استفاده می‌کنند.
علاوه بر آن، در برخی نقاط جهان از این میوه سرکه تهیه می‌کنند. در برخی کشورهای آفریقایی، از میوهی عناب برای تهیهی کیک استفاده می‌شود. در ایران و پاکستان و هندوستان، خشکشدهی آن مصرف می‌شود.
خواص دارویی و ارزش غذایی
میوهی عناب حاوی مقدار فراوانی ویتامین C و انواع مواد معدنی نظیر کلسیم، فسفر، آهن، کاروتن، تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین و فلور است. به همین دلیل، خواص چشمگیری دارد. این میوه همچنین حاوی آنتیاکسیدان، پروتئین، کربوهیدرات و پکتین است. پکتین موجود در این میوه فیبری است که در کاهش چربی و قند خون بسیار تأثیرگذار است.
این میوه که یکی از گیاهان دارویی سنتی ایران است، بهدلیل داشتن موادی که پیشتر ذکر شد خواص درمانی بسیاری دارد که برخی از آنها را بیان میکنیم:
آرامبخش و ضدبدخلقی
طب سنتی چین و کره این میوه را بهعنوان داروی ضداضطراب معرفی می‌کند. علاوه بر آن، از میوهی عناب میتوان بهعنوان تقویتکنندهی معده و طحال و سیستم گوارشی استفاده کرد.
تصفیهی خون و دفع سموم از بدن
این میوه با تصفیهی خون و دفع سموم آن، بدن را در برابر مشکلات قلبی مقاوم می‌کند.
بهبود سریعتر زخم
استفاده از مغز میوهی عناب در مداوای زخمها و بریدگیها، به سرعت بهبود آنها می‌افزاید.
پیشگیری از پوسیدگی دندانها
مواد موجود در این میوه از پوسیدگی دندان جلوگیری می‌کند.
پیشگیری از سرطان
دمکرده و چای این میوه خاصیت ضدسرطانی دارد. در واقع، آنتیاکسیدانها و ویتامین C موجود در این چای، رشد و حرکت رادیکالهای آزاد در بدن را آهسته می‌کنند. بدین ترتیب، مانع رشد تومور و سلولهای سرطانی میشوند. برای درمان بیماری سرطان نیز مصرف آب عناب همراه با کاهو توصیه شده است.
کمک به درمان یبوست
از آنجایی که این میوه جزو میوههای ملین به شمار میرود، در درمان یبوست نقش بسزایی دارد.
درمان سرماخوردگی
طب سنتی ایران جوشاندهی عناب را بهعنوان مادهای برای بهبود و تسکین سرماخوردگی و آنفولانزا و انواع گلودرد معرفی می‌کند. در قسمت شرقی آسیا، چای این میوه برای جلوگیری از سرماخوردگی استفاده می‌شود. میوهی عناب بهدلیل داشتن لعاب زیاد میتواند سرفه و خشکی سینه را بهبود بخشد.
درمان آسم و تنگی نفس
برای درمان آسم و تنگی نفس، مصرف جوشاندهی این میوه مؤثر است. برای تهیهی جوشانده باید ۵۰ گرم از این میوه را در یک لیتر آب جوشاند تا زمانی که حجم آن به دو سوم کاهش یابد و سپس آن را میل کرد.
در سفرهای خود، با میوهی عناب بیشتر آشنا شوید
عناب جزو آن دسته از میوههایی است که استفاده از آن در طب سنتی ایران بسیار توصیه شده است. این میوه بهجهت خواصی که دارد، در ایران بهطور گسترده کشت و مصرف می‌شود. چنانچه پیشتر نیز اشاره شد، استان خراسان جنوبی سهم درخورتوجهی در تولید این میوه دارد.
چنانچه با تورهای ایرانگردی به استان خراسان سفر کردید، میتوانید این میوه را تهیه و مصرف کنید. «دستی بر ایران» با معرفی صنعتی به نام گردشگری غذا در ایران، به معرفی انواع گیاهان دارویی نیز میپردازد.
