معرفی ذخیره گاه زیست کره دنا ایران ثبت یونسکو

ذخیره گاه زیست کره دنا یکی از مهم ترین مناطق دارای منابع طبیعی بکر در در ایران است. این ذخیره گاه از منظر سیمای سرزمین و غنای زیستی اهمیت بالایی دارد. بهترین زمان بازدید از ذخیره گاه زیست کره دنا بهار تا اوایل پاییز می باشد. این ذخیره گاه توسط یونسکو در فهرست ذخیره گاه های زیست کره ایران به ثبت رسیده است.

مفهوم ذخیره گاه هدف مهمی در بطن خود دارد. این هدف عبارتست از ایجاد رابطه ای تعدیل یافته بین انسان و محیط زیست. از نظر یونسکو این مهم از طریق ترویج توسعه پایدار که از نظر اکولوژیک نیز بی عیب و نقص است و نیازهای انسانی را برآورده می سازد میسر میگردد.

ذخیره گاه زیست کره دنا تحت تأثیر کوهستان دنا سردسیری است و قسمتی از پائیز و سرتاسر زمستان پوشیده از برف است. در این منطقه هیچ گونه مجوز شکار صادر نمی‌ شود حتی برای حضور در منطقه پارک ملی و ذخیره گاه زیست کره باید مجوز از مراجع رسمی کشور ایران دریافت شود.

پیشینه تاریخی ثبت ذخیره گاه زیست کره دنا

منطقه ی دنا در سال ‌2010 میلادی از سوی سازمان یونسکو به عنوان دهمین ذخیره‌گاه بیوسفری ایران و پانصد و پنجاهمین ذخیره‌گاه دنیا به ثبت رسید.‌ پیش از ثبت دنا در کهگیلویه و بویراحمد، 9 ذخیره‌گاه پارک‌های ملی ارومیه، گلستان، کویر، مناطق حفاظت شده ارسباران در آذربایجان شرقی، توران در استان فارس، گنو و حرا در هرمزگان، ارژن و پریشان در استان فارس و پناهگاه حیات وحش میانکاله استان مازندران 34 سال پیش در فهرست ذخیرگاه‌های زیست کره ایران در یونسکو ثبت شده بودند.‌‌

موقعیت جغرافیایی و طبیعی ذخیره گاه زیست کره دنا

این منطقه وسعتی معادل ۲۵۸۳۹ هکتار دارد. همچنین یک منطقه کاملا کوهستانی است. اختلاف ارتفاع بلند ترین وپست ترین نقاط منطقه بالغ بر ۳۰۰۰ ‏متر است.

دنا دار ای قله های بلند، دیواره های عظیم و دره های عمیق است. در شرق دنا، گردنه تاریخی بیژن قرار دارد و مرز های شمالی، غربی و جنوبی آن را رودخانه های “ماربر” و “بشار” احاطه کرده اند. رودخانه “ماربر” که در شمال دنا از شرق به غرب جاری است، باگذشتن از چند روستا و تنگ خرسان، به رودخانه خرسان تغییر نا‏م می دهد و پس از عبور از تنگه های باریک به رودخانه بشار می پیوندد. محل پیوند رودخانه های خرسان و بشار، ناحیه ای جنگلی است که زیبایی خیره کننده ای دارد.

ذخیره گاه زیست کره دنا دارای حداقل دمای مناطق 27 و حداکثر 49 درجه سانتی گراد، متوسط رطوبت نسبی46/4%و متوسط سالیانه بارش 823 میلی متر است. ارتفاع این ذخیره گاه زیست کره از سطح دریا ۱۳۰۰متر است. این ارتفاع پائین ترین نقطه منطقه به شمار می رود. ‏

کوههای دنا به عنوان ذخایر منابع آب دره های متعدد و دامنه های آن نیز پر از چشمه های کوچک و بزرگ است. کوه های دنا سرچشمه بسیاری از رودخانه های جنوب ایران است و به عنوان ذخیره گاه منابع آب، نقش تعیین کننده ای در زندکی مردم جنوب کشور دارد.
‏
در دامنه‌های ذخیره گاه زیست کره دنا دره‌های متعددی وجود دارد که پر از چشمه‌های کوچک و بزرگ است. بسیاری از این چشمه‌ها از زیر برف می‌جوشند و از دامنه‌های پر شیب دنا به صورت کف آلود و پر شتاب سرازیر می‌شوند.

همچنین آبشارهای زیادی در این منطقه از صخره‌های بلند فرو می‌ریزند، به هم می‌پیوندند و رودخانه‌های سرد، شیرین و زلال بشار و خرسان را تشکیل می‌دهند. ذخیره گاه زیست کره دنا یک منطقه با تنوع زیادی از پوشش گیاهی و جانوری است.

اقلیم دنا در زمره مناطق مرطوب سرد و نیمه مرطوب سرد قرار دارد. پارک ملی و ذخیره گاه زیست کره دنا با ۸۰ کیلومتر طول طولانی‌ترین رشته کوه زاگرس است و کوهنوردان بنام جهان این رشته کوه را آلپ ایران نام نهاده اند. دنا دارای ۴۹ قله با ارتفاع بالاتر از ۴۰۰۰ متر است.

ویژگیهای بارز توپوگرافی منطقه

ویژگی های ساختاری این منطقه به تفکیک عناصر شاخص به شرح زیر می باشد:

• کوه‌ های بسیار مرتفع با قلل تیز و پوشش گیاهی متنوع و کمیاب
• کوه‌ های مرتفع با قلل مدور با پوشش پسته وحشی
• کوه‌ های مرتفع با پوشش‌های جنگلی بلوط و بنه
• تراس‌ها و اراضی حاشیه رودخانه‌ها با پوشش نباتات مرتعی و زراعی
• واریزه‌های بادبزنی شکل سنگ ریزه دار و دارای شیب ملایم با پوشش گیاهی درختی مخصوصا بلوط
• واریزه‌های بادبزنی شکل سنگ ریزه دار و ناهموار علفی همراه با دیم زار

ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی این منطقه

طبق سرشماری نفوس و مسکن سال 2016 میلادی جمعیت ساکن در منطقه دنا برابر با ۲۷۱۹۷ نفر است. از این میزان، جمعیت حوزه شمالی ۴۰۷۰ نفر و حوزه جنوبی آن ۲۳۱۲۷ نفر بوده است. مهمترین مراکز جمعیتی مستقر در حاشیه ذخیره گاه زیست کره دنا شامل شهر سی سخت، شهر پاتاوه، مجموعه روستاهای کره، روستای میمند، روستای سیور و مجموعه روستاهای پادنا می‌باشد.

بیشترین فعالیت مردمان ذخیره گاه زیست کره دنا کشاورزی، دامداری و فرآوری لبنیات به شیوه سنتی، زنبورداری به شیوه بومی و جمع آوری گیاهان دارویی می باشد.

در محدوده دنا و منطقه حفاظت شده هنوز کوچ عشایر هر چند با جمعیتی بسیار اندک ادامه دارد. و تداوم کوچ به معنای تداوم تاریخ، فرهنگ و شیوه زیستی چندین هزار ساله است. پدیده ای که فضای منطقه را حاوی ارزش و بار تاریخی – فرهنگی می نماید. شیوه شبانی و عشیره ای با خلق و خوی خاص خود مثلا تمایل بالا برای شکار حیوانات از مختصات اصلی ساختار اجتماعی ساکنان این محدوده است.

شاخص‌های زیستی ذخیره گاه زیست کره دنا

شاخص‌های زیستی یکی از مهمترین عوامل حفاظت از هر منطقه می باشد. وجود حیوانات نادر و در معرض خطر و نیز حضور حیوانات شاخص به عنوان شاخص‌های زیستی مطرح می شود. در حقیقت این معیارها معرف خصوصیات منحصر به فرد آن منطقه می باشد.

گونه‌های ارزشمند و شاخص علاوه بر این که نشان دهنده تنوع زیستی بالای منطقه هستند، نشانگر بکر و دست نخورده بودن محدوده و ارزش زیستی منطقه حفاظت شده به شمار رفته و موجب ارتقای ارزش بوم شناختی منطقه می‌شوند. ذخیره گاه زیست کره دنا نیز در دو دسته پوشش گیاهی و جانوری شاخص های زیستی ارزشمندی دارد.

پوشش گیاهی این منطقه

ذخیره گاه زیست کره دنا از نظرتنوع گونه های گیاهی بسیار غنی است. این منطقه با توجه به مجموعه درختان وگیاهان جنگلی، مرتعی، دارویی، خوراکی و تزئینی سرمایه ژنتیکی با ارزشی به حساب می آید. در ارتفاع ۲۵۰۰ ‏متری، جنگل های بلوط دامنه های جنوبی دنا را پوشانده است که در اقلیم کویری ایران منحصر به فرد است.

در میان درختان بلوط، ‏گونه های مختلف جنگلی دیده می شود. انواع گونه‌های جنگلی نظیر بنه، کیکم، ارژن، شن و انواع بادام کوهی میان درختان بلوط مشاهده می‌شود. اما تسلط کامل با گونه بلوط Quercus Branti می‌باشد. از ارتفاع ۲۵۰۰ متر به بالا جنگل بلوط تمام شده و درختچه‌های ارژن، شن، انواع گون‌ها و درختان سرو کوهی دیده می‌شود.

‏از ارتفاع ۳۵۰۰ ‏متربه بالا انواع کمیابی از گونه ها و گیاهان علفی و بوته ای سطح زمین را فراگرفته است. از ارتفاع ۴۰۰۰ متر به بالا نیز گیاهان کوچکی در پناه سنگ ها و شکاف صخره ها دیده می شود.

همچنین بعضی گل های لاله که در دنا می روید، ویژه این منطقه است و در جای دیگر دیده نمی شود. گل بسیار زیبای لاله بیشه زار ‏یکی از این گل هاست.

حدود 860 گونه متعلق به 376 جنس از 73 خانواده گیاهی برای پوشش گیاهی ذخیره گاه زیست کره دنا شناخته شده است که قریب بیست درصد آن را گیاهان اندمیک تشکیل می دهند. وجود تعداد ۱۲۸ گونه دارویی، ۱۱۰ گونه زیستی وحشی، ۸۴ گونه رنگده و ۶۱ گونه خوراکی وحشی، بیانگر ارزش دارویی، خوراکی، مرتعی و حفاظتی گیاهان ذخیره گاه زیست کره دنا است.

پوشش جانوری این منطقه

حیات وحش ذخیره گاه زیست کره دنا معرف سیمای تنوع جانوری زاگرس است. خرسهای قهوه ای بزرگ، کبک دری با جثه پنج کیلوئی، انواع عقاب، پلنگ، گرگ و انواع گربه های وحشی در ذخیره گاه زیست کره دنا زندگی می کنند.

حفاظت از دنا باعث افزایش انوع گونه های جانوری این منطقه شده است به طوری که هم اکنون در کوهستان دنا برای دیدن خرس، بز و پازن، نیازی به دوربین چشمی نیست.
25 گونه از پستانداران متعلق به 7 راسته، 85 گونه پرنده، 25 گونه خزنده، دو گونه دوزیست، هشت گونه ماهی و بالغ بر سی گونه پروانه در ذخیره گاه زیست کره دنا گزارش شده اند.

از بین خانواده گربه سانان منطقه دنا گونه‌های ارزشمند پلنگ ایرانی، گربه وحشی، گربه جنگلی و سیاه گوش از جمله جانوران در معرض خطر هستند که جمعیت آنها در بیشتر نقاط رو به کاهش است. از خانواده راسوها نیز سه گونه ی متفاوت در منطقه مشاهده شده است که از وضعیت حفاظتی حساس‌تری نسبت به دو گونه دیگر برخوردار می باشد. گرگ نیز از جانوران در معرض خطری است که در ذخیره گاه زیست کره دنا زیست می‌کند.

زیستگاه های مهم حیات وحش دنا حدودا 29 منطقه است که گونه های جانوری بر اساس آن دسته بندی شده اند. تعدادی از این مناطق عبارتند از:

• تنگ شاه قاسم، چهارتنگ کل نقره ای، تنگ پوتک، تنگ قدویس، شنبلیه دون، تنگ شهسوار، تنگ حیدری، خاریدون، تل سیاه، آلج، گورویل، آب ملخ، تنگ پونه ای، گردنه بیژن، تنگ حرا، تنگ طوفال، آبشار دره ناری، بن شاهی، گردنه اتابکی، تل سبز، گردنه مورک، جنگل‌های بلوط حاشیه دنا، تنگ بن رود، تنگ کره، نهمون، مورطویله، خاکی، قبله و آسمونی.

در این زیستگاهها گردشگران، پژوهشگران و علاقه مندان به طبیعت میتوانند سیمای حیات وحش زاگرس را با چشم مسلح و غیر مسلح براحتی رویت کنند. همچنین اکولوژی جامع حیات وحش را میتوان در این منطقه مورد مطالعه و بررسی قرار داد.

گونه های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض (EN) یا تهدیده شده و آسیب پذیر (VU):

این گونه ها عبارتند از:

• دلیجه کوچک (VU) faico maumonni / اردک مرمری (خوتکا) Mavmoronetta angus tirostris (VU) / خفاش مدیترانه ای Rhinolophos euryale (VU) / کل و بز Corpa aegagrus (VU) / موسیر (Allium hirtifolium (EN / اندمیک ( اندمیک دنا) Acanthe crucifero (VU) / گون Astragalus ischredensis (VU)/ گون ( Melanodo Astragalus (VU گون Astragalus Staprii (VU)/ بالابان Falco cherrug (VU)/ کرکس کوچک Neophorn Percnottery (EN)/ عقاب تالابی aguila clanga(VU)/ عقاب شاهی Aguila heliaca (VU) / فاخته خاوری Columloa eversmanni (VU)/ پلنگ ایرانی panthera pardus saxicolor / گربه وحشی اروپایی Felis silvestris/ گربه جنگلی felis chaus / سیاه گوش lynx lynx/ دال معمولی cyps fulvus / پیغو Accipitor bravipes

اقدامات شاخص در زمینه حفاظت از ذخیره گاه زیست کره دنا

در ۱۷ سال گذشته حفاظت هدفمندی از این زیست بوم حیاتی به عمل آمده است. در نتیجه شاهد رشد و تکثیر گونه‌های حائز اهمیت چون کل و بز، خرس قهوه ای، خوک وحشی، پلنگ و غیره هستیم. وجود حیواناتی چون هما، عقاب طلایی و پلنگ که در راس هرم غذایی قرار دارند، نشان از کیفیت این زیستگاه دارند.

همچنین تعداد گونه‌های پستاندار پارک ملی و منطقه حفاظت شده دنا به حد ۲۶ گونه رسیده است که خفاش گوش بلند، سگ آبی و گوزن زرد ایرانی از مهم ترین آن ها می باشد.

پرندگان منطقه پارک ملی و منطقه حفاظت شده دنا شامل ۸۴ گونه است. شاخص‌ترین آنها عبارتند از: شاه بوف، جغدهای ماهی خوار، جغد گوش دراز، عقاب پرپا، عقاب جنگلی، عقاب طلایی، خانواده دارکوب، خانواده چکاوک، خانواده سهره و خانواده باز.

تعداد ۲۰ گونه آبزی در دنا شناسایی شده اند که برخی از شاخص ترین آنها عبارتند از: عروس ماهی، خرچنگ، سیاه ماهی (زردک)، سس ماهی (سردراز)، مارماهی، سگ ماهی و انواع حشرات آبزی.

در منطقه دنا تعداد ۳۹ گونه خزنده و سخت پوست شناسایی شده اند که شاخص‌ترین آنها عبارتند از: لاک پشت، مار پلنگی، مار قیطانی و شترمار.

پتانسیل های این ذخیره گاه

این منطقه صرف نظر از تنوع گونه های گیاهی و جانوری، ‏بنا به دلایل اقلیمی و پدیده های بارز زمین شناختی، از نظر آموزشی وپژوهشی نیز بسیار مورد توجه پژوهشگران زیست شناسی و زمین شناسی است. ذخیره گاه زیست کره دنا همچنین از نظر ورزش ها و تفریح های کوهستانی قابل توجه و سرمایه گذاری است.

تهدیدات این ذخیره گاه

• شکار و صید بی‌رویه
• افزایش جمعیت جنگل‌نشین و حاشیه‌نشین منطقه
• احداث جاده‌های متعدد و خطوط انتقال گاز از داخل جنگل
• تغییر کاربری اراضی جنگلی و مرتعی به زراعی و شهری و روستایی
• قطع بی‌رویه درختان برای مصارف سوختی
• چرای دام و برداشت بیش از حد گیاهان دارویی و خوراکی
• آفات و بیماری‌های گیاهی
• تخلیه فاضلاب به داخل رودخانه‌ها
• استفاده بیش از حد از سموم ارگانوکلره و فلزات سنگین در مزارع

ذخیره گاه زیست کره دنا کجاست؟

این ذخیره‌گاه در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان و چهارمحال بختیاری و در دل رشته کوه‌های زاگرس قرار گرفته است.

پرسش‌های متداول درباره ذخیره گاه زیست کره دنا

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.