مسجد قندی تهران در یکی از محله‌های قدیمی پایتخت به نام «خانی آباد» و در خیابان تختی واقع شده است. این مسجد که به دوره‌ی قاجار تعلق دارد، در سال ۱۳۷۵ خورشیدی به عنوان اثر ملی معرفی شد. در این مقاله سعی داریم شما را با ویژگی‌های ساختمان مزبور بیش‌تر آشنا کنیم.
تاریخ مسجد قندی تهران
این بنا در سال ۱۲۷۸ خورشیدی توسط «حاج سید هاشم قندی» از تاجران بزرگ قند فروش تهران و پدر شهید سید مجتبی هاشمی (اولین فرمانده‌ی کمیته مرکزی تهران) ساخته شد.
قندی، علاوه بر این مسجد، دو مسجد دیگر نیز در پایتخت ساخت و آنها را وقف عموم مردم نمود. این دو مسجد عبارت بودند از: «مسجد خندق آبادی» در خیابان مولوی و مسجدی دیگری آن هم به نام «مسجد قندی» در خیابان فروزش.
در طی سال‌های اخیر مرمتی بر روی مسجد قندی محله‌ی خانی آباد صورت گرفته است. در طی این مرمت تغییراتی در حیاط بنای مزبور به وجود آمده است که به شرح زیر است:
- سطح حیاط مسجد که با آجر، فرش شده بود، بازسازی و به جای آن موزائیک به کار رفته است.
- حوض هشت ضلعی موجود در مرکز حیاط حذف شده است.
- یک ردیف وضوخانه‌ی سرپایی روبروی دیوار شمالی حیاط ایجاد شده است.
درباره محل قرارگیری مسجد
همان طور که اشاره شد، این بنا در یکی از محله‌های قدیمی تهران با نام خانی آباد قرار گرفته است. محله‌ی خانی آباد از جمله محله‌هایی است که در دوره ناصرالدین شاه قاجار در شهر تهران بنا گردید.
محله مورد نظر دارای دروازه‌ای به نام خانی آباد بود که در دوره ناصری جزو ۱۲ دروازه اصلی پایتخت محسوب می‌شد. با این وجود، در دوره‌های بعدی به دلیل گسترش شهر تهران در دوران پهلوی دروازه‌ی مزبور از میان رفت.
این محله علاوه بر مسجد قندی تهران، بناهای تاریخی دیگری نیز دارد که برخی از آنها عبارتند از:
- باغ انگوری، باغ چال، مسجد یزدی‌ها، گرمابه حاجی قاسم، گرمابه حاجی استادعلی، گرمابه سید، زورخانه محله یا ورزش خانه گردان.
ویژگی‌ها و سبک معماری
این ساختمان دارای دو ورودی اصلی و فرعی، هشتی، صحن، ایوان و شبستان ستون‌دار است. ورودی اصلی ساختمان مزبور در خیابان تختی قرار دارد. این ورودی دارای سردری با تاق جناغی به همراه تزیینات کاشی‌کاری و مقرنس‌کاری است و یک کتیبه بر روی آن قرار دارد. این کتیبه تاریخ ساخت مسجد را نشان می‌دهد.
علاوه بر آن، در ابتدای ورودی مزبور، دو سکوی «پیر نشین» مشاهده می‌شود که جهت استراحت سالخوردگان کاربرد دارد.
پس از گذر از این سردر، وارد هشتی شش‌ضلعی کوچکی با پوشش گنبدی و تزیینات کاشی‌کاری معرق می شویم. در دو ضلع این هشتی، کتیبه‌ای با خط ثلث سفید و زمینه‌ی لاجوردی وجود دارد. بر روی این کتیبه، تاریخ ۱۳۶۸ خورشیدی (تاریخ مرمت در طی سال های اخیر) حک شده است. علاوه بر آن، در ضلع غربی هشتی یک وضوخانه نیز به چشم می‌خورد.
در مقابل، ورودی فرعی در کوچه‌ی مجاور واقع شده است و جهت عبور و مرور بانوان استفاده می‌شود. سردر ورودی فرعی، نمای ساده‌تری دارد. با این وجود، یک هشتی با تزیینات کاشی‌کاری مَعقلی (خط بنّایی) در آن مشاهده می‌گردد. این هشتی در طی سال‌های اخیر مورد مرمت قرار گرفته است.
با عبور از هر کدام از ورودی‌های فرعی و اصلی و پس از گذر از هشتی، وارد حیاط کوچک و مربع‌شکلِ مسجد قندی تهران می‌شویم. در ضلع جنوبی حیاط و در دو سمت آن، ایوانی قرار دارد که جلوه‌ی بسیار زیبایی به آن بخشیده است.
در مقابل و در ضلع شمالی، دو ایوان کم عمق دیگر به تقلید از ایوان‌های جنوبی ساخته شده‌اند. علاوه بر آن، اضلاع شرقی و غربی حیاط نیز با تاق‌نماهای تزیینی و کاشی‌کاری معرق، زینت یافته است.
همچنین، در ضلع جنوبی حیاط، شبستان ستون‌داری وجود دارد که در آن، ۹ ستون و پوشش تاق و گنبد به چشم می‌خورند. برای این شبستان دو محراب کوچک با تزیینات کاشی‌کاری زیبا تعبیه شده است.
علاوه بر آن، در اضلاع شرقی و غربی حیاط، غلام گردش‌هایی مشاهده می شوند که به وسیله‌ی آن می‌توان به پشت بام شبستان راه یافت. بر روی این پشت بام دو بادگیر زیبا وجود دارند که در راستای محراب قرار گرفته‌اند.
همان طور که می‌دانید، بادگیرها نقش تهویه‌ی ساختمان را بر عهده دارند. البته، ساختمان این مسجد علاوه بر بادگیر، دارای آب‌انبار نیز هست تا در هوای گرم تابستان، هوای خنک و مطبوع را برای فضای مسجد فراهم کند.
در گذشته، در مجاورت بادگیرها یک مهتابی (فضای بدون سقف که به ایوان شباهت دارد) قرار داشت که از آن، به منظور اجرای مراسم ویژه استفاده می‌شد.
بازدید از مسجد قندی تهران را از دست ندهید
مسجد قندی تهران به سبب ویژگی‌های معماری بی‌نظیر خود و قرارگیری در یکی از محله‌های قدیمی پایتخت مورد توجه گردشگران قرار دارد. به همین دلیل، همه ساله گردشگران داخلی و خارجی در قالب گردشگری میراث فرهنگی و با تورهای ایرانگردی از این بنا بازدید می‌کنند.
دستی بر ایران پیشنهاد می‌کند علاوه بر بازدید از بنای مزبور، از سایر جاذبه‌های گردشگری تهران نیز بازدید داشته باشید.
