مسجد جامع سمنان یکی از آثار تاریخی ارزشمند و مهم سمنان به شمار می‌رود. باستان شناسان معتقدند بنای این مسجد متعلق به قرن اول هجری قمری، سده نخست پس از حمله اعراب، است. این بنا بر روی خرابه‌های آتشکده‌ای قرار دارد که مردم سمنان پیش از ورود اسلام به ایران، در آن‌جا عبادت می‌کردند.
مسجد جامع یکی از مکان‌های مهم برای برگزاری نماز جمعه، اعیاد و مراسم آیینی بوده است. این مسجد در حال حاضر نیز، دایر است و نماز جمعه در آن برگزار می‌شود.
تاریخچه ساخت این بنای تاریخی
در کتاب‌های تاریخی این گونه آمده است که در زمان خلافت حضرت علی (ع) ایشان فرمودند که از کوفه تا بخارا 1001 مسجد بسازند. در زمان حکومت عبدالله بن عمر، ثروتمندان شهر سمنان دور هم جمع شدند و این بنا را روی خرابه‌های آتشکده ساختند. لازم به ذکر است که بنای اولیه مسجد، به زیبایی و شکوه بنای کنونی نبود.
در طول زمان، این مسجد چندین بار مرمت شد و بخش‌هایی به آن اضافه شد. بخش اعظم بازسازی و ساخت این بنا را سلجوقیان و تیموریان انجام داده‌اند. بازسازی‌هایی نیز، در زمان فتحلی شاه قاجار روی این بنا انجام شد.
معماری ساخت این بنای تاریخی
سبک معماری مسجد جامع سمنان، با اصول «معماری آذری» همخوانی دارد. قسمت‌های مختلف این مسجد به شرح زیر هستند:
مناره مسجد
مناره مسجد یکی از بناهای تاریخی یادگار زمان سلجوقیان است. این مناره در شمال شرقی مسجد قرار دارد. ارتفاع تقریبی مناره از سطح زمین در حدود 31 متر است. از قسمت بام مناره به ارتفاع دو متر پایین‌تر از آن، دو کتیبه قرار دارد. یکی از آنها نشان می‌دهد دستور ساخت این مناره را «امیر اجل بختیار»، حاکم ایالت «قومس» در دوره غزنویان صادر کرده است.
منازه تزئینات زیبایی دارد و از آن‌جا که در زمان سلجوقیان مناره مسجد به آن اضافه شد، به مناره سلجوقی شهرت دارد. نوشته‌های روی دو کتیبه‌ی مناره، به «خط کوفی معقد یا برگدار» است.
کتیبه دوم شامل آیات قرآن است که در آن آیه سی و دو سوره «فصلت» به چشم می‌خورد. در حال حاضر، با توجه به مرمت‌ها و بازسازی‌هایی که در طول زمان بر روی مناره صورت گرفته، بخش‌هایی از آن تخریب شده و بعضی از کلمات آن وجود ندارند.
مناره مسجد جامع سمنان را اولین منارجنبان ایران می‌دانند. این مناره با جابه‌جایی چوبی که در مرکز آن قرار دارد، حرکت می‌کند.
صحن مسجد
صحن مسجد یکی از مکان‌های زیبا و خاص آن محسوب می‌شود. گرچه طول و عرض مسجد تفاوت چندانی ندارند، اما می‌توان گفت به شکل مستطیل است. طول مسجد 27 و عرض آن 25 متر است.
در صحن مسجد چهار شبستان شمالی، جنوبی، غربی و شرقی وجود دارند. شبستان شمالی دارای 16 ستون مدور و بسیار بزرگ است. طاق‌های ضربی شبستان بر روی این ستون‌ها قرار دارند. شبستان شرقی مسجد را «کیقباد بن ملک شرف‌الدین سمنانی» ساخته است. کیقباد وزیر امیر تیمور گورکانی بوده است.
شبستان غربی یا زمستانی
به شبستان غربی مسجد، شبستان زمستانی هم می‌گویند که نسبت به سایر شبستان‌ها، قدمت بیشتری دارد. معماری این شبستان را از معماری خراسانی الهام گرفته‌اند.
شبستان شرقی یا ابا حرب بختیار
شبستان فعلی را که در قسمت شرقی مسجد قرار دارد، با همت کیقباد پادشاه تیموری ساخته‌اند. قبل از تیموریان، غرنویان در این محل شبستان کوچکی به دستور «ابوحرب بختیار» ساخته بودند. تیموریان این شبستان را تخریب کردند و مجدداً شبستان بزرگ‌تری را در آن احداث کردند.
در این شبستان، از تزئینات و کاشی‌کاری‌های زیبایی استفاده کرده‌اند. نام‌های ائمه معصومین بر روی کاشی‌ها و نقش‌های آن، زیبایی خاصی به این شبستان داده است. منار سلجوقی نیز، در همین شبستان قرار دارد.
شبستان جنوبی
شبستان جنوبی به شبستان زمستانی یا غربی نزدیک است. این شبستان 27 طاق دارد که بر روی 16 ستون در وسط و 8.5 ستون در کناره‌های شبستان استوارند.
شبستان جنوبی را در زمان «ارغوان خان» ساخته‌اند. در زمان فتحعلی شاه، «ذوالفقار خان سمنانی»، حاکم سمنان، دامغان و شاهرود، بازسازی آن را انجام داد.
با عبور از راهروی کوچکی وارد حیاط یا صحن می‌شوید. در حیاط آن حوضخانه، وضوخانه و سرویس بهداشتی قرار دارد.
شبستان شمالی
شبستان شمالی که خواجه نظام الدین سمنانی آن را ساخته است، راه ورودی و خروجی مسجد به بازار علاءالدوله سمنان است. وقتی از این شبستان وارد مسجد می‌شوید، اولین چیزی که توجه شما را جلب می کند، در ورودی آن با منبت‌کاری بسیار جذاب و خیره‌کننده است.
موقعیت قرارگیری مسجد
یکی از دلایلی که نشان می‌دهد این مسجد تا چه اندازه اهمیت دارد، محل قرارگیری آن است. این مسجد در مرکز شهر سمنان قرار گرفته است و تقریبا به بیشتر محله‌های سمنان راه دارد.
علاوه بر این، بازار و حمام حضرت و… نیز در نزدیکی این مسجد قرار دارند. مسجد جامع سمنان در خیابان امام خمینی و در بافت قدیمی شهر سمنان است.
بازدید از مسجد جامع سمنان و مکان‌های دیدنی نزدیک به آن
مسجد جامع سمنان معماری منحصربه‌فردی دارد و هر ساله گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند. علاوه بر بازدید از این مسجد، می‌توانید از بازار تاریخی آن که در نزدیکی آن قرار دارد، دیدن کنید و سوغاتی بخرید.
علاوه بر مسجد، خانه طاهری نیز در بازار قرار دارد. این خانه را در زمان رضاشاه ساخته‌اند و در آن زمان برای برگزاری جشن‌های عروسی از آن استفاده می‌کردند. مکان‌های دیدنی و تاریخی زیر نیز، در نزدیکی مسجد جامع سمنان قرار دارند:
- عمارت بادگیر، قلعه‌ی پاچنار، دروازه ارگ بم، خانه تدین.
با توجه به قدمت مسجد، در سال 1310 به عنوان آثار ملی ایران به ثبت رسید. این مسجد از اولین بناهای تاریخی محسوب می‌شود که در آن هنر معماری ایرانی را به کار برده‌اند.
«دستی بر ایران» تلاش دارد در راستای توسعه‌ی گردشگری مسئولانه، به شکل موثرتری به معرفی جاذبه‌های گردشگری ایران بپردازد. بنابراین، از شما دعوت می‌کند ضمن بازدید از این مسجد جامع، از سایر جاذبه‌های گردشگری سمنان نیز دیدن کنید.
