مسجد امام خمینی تهران از بناهای تاریخی دوره‌ی قاجار محسوب می‌شود که در گذشته با عنوان مسجد شاه شناخته می‌شد. بنای مزبور پس از انقلاب ۱۳۵۷ به مسجد امام خمینی تهران تغییر نام یافت. این اثر تاریخی در سال ۱۳۶۳ خورشیدی به ثبت ملی ایران درآمد.
تاریخ مسجد امام خمینی تهران
این مسجد بنایی قاجاری است که به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. هزینۀ ساخت آن را نیز مادر فتحعلی شاه، آسیه خانم ملقب به مهد علیا، برای ادای نذر خود جهت به‌سلطنت‌رسیدن پسرش پرداخت.
در آن دوره، مسجد مذکور برای اقامۀ نماز جمعه و جماعت استفاده می‌شد. بدین منظور، فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۲۸۷ خورشیدی، شخصی به نام میرمحمدمهدی را از اصفهان به تهران فراخوانده و او را به‌عنوان امام‌جمعۀ تهران انتخاب کرده بود.
میرمحمدمهدی حدود ۲۶ سال در مسجد امام خمینی خدمت کرد. بعد از آن، برادرزاده و داماد او امامت مسجد را بر عهده گرفت. در طول این مدت، ناصرالدین شاه قاجار به سمت پادشاهی کشور نائل شده بود. او برای راحتی امامان جمعه، تعدادی از منازل مسکونی اطراف مسجد را خریداری و وقف اقامت آنها کرد.
آخرین پیش‌نماز این مسجد قبل از انقلاب ۱۳۵۷، سیدحسن امامی بود. پس از انقلاب نیز آیتالله خمینی، رهبر جمهوری اسلامی، سید محمدباقر خوانساری را به امامت مسجد برگزید.
ویژگی‌ها و سبک معماری
ساختمان مسجد امام خمینی وسعتی در حدود یازده‌هزار متر مربع را دربرمی‌گیرد و فضایی مربع‌شکل با چهار ایوان در هر ضلع دارد. در ضلع جنوبی مسجد، گنبدخانه و در کنج‌های آن سه شبستان قرار گرفته‌اند. هرکدام از شبستان‌ها دوازده ستون دارند که سقف را بر روی خود نگه داشته‌اند.
علاوه بر این، بنای مزبور دارای چندین ورودی است که ورودی اصلی آن در ضلع شمالی قرار دارد و دارای دری دولنگه به ابعاد سه‌درچهار متر مربع است. این ورودی به‌اندازۀ هفده پله پایین‌تر از سطح خیابان ۱۵خرداد است. دو ورودی دیگر نیز در ضلع‌های شرقی و غربی بنا مشاهده می‌شود که ورودی شرقی به بازار صحافان و ورودی غربی به بازار بزرگ تهران راه می‌یابد.
با گذر از ورودی اصلی این بنا، حیاطی به ابعاد ۶۵ در ۶۵ متر مربع مشاهده می‌شود که حوضی مربعی‌شکل در مرکز آن قرار دارد. در انتهای حیاط، نمای آجرکاری نخودی‌رنگ و کاشی‌کاری‌های چندرنگ بنا به‌چشم می‌خورد که مطابق با اصول معماری ایرانی صورت گرفته است. در واقع، ساختمان این مسجد به‌دلیل وسعت صحن، شبستان‌ها، گنبد بزرگ کاشی‌کاری، تاق‌نما، غرفه‌ها و سردر خود جزو بناهایی دسته‌بندی می‌شود که از معماری سنتی ایرانی‌اسلامی پیروی می‌کنند.
در قسمت‌های مختلف این بنای تاریخی کتیبه‌هایی به‌دست مهدی خوشنویس، ملقب به ملک‌الکتاب، نگاشته شده است که بدین شرح‌اند:
- بالای درب ورودی اصلی: در این قسمت کتیبه‌ای مشاهده می‌شود که بر روی آن فهرست موقوفات اهدایی فتحعلی شاه قاجار به مسجد، نگاشته شده است.
- ایوان جنوبی: این ایوان کتیبه‌ای دارد که بر روی آن، شکیات نماز نوشته شده است. علاوه بر آن، کتیبه یا کاشی‌نوشتۀ دیگری نیز در این قسمت مشاهده می‌شود که تاریخ ۱۲۲۴ یا ۱۲۱۲ هجری قمری بر روی آن حک شده است و تاریخ ساخت بنا را به نمایش می‌گذارد.
این کتیبه‌ها جزو تزئینات مسجد به شمار می‌روند که به‌زیبایی کار شده‌اند. علاوه بر کتیبه‌ها، از سایر تزئینات این بنا می‌توان به گچ‌کاری، حجاری و مقرنس‌کاری اشاره کرد که جلوۀ زیبایی به آن بخشیده‌اند. همچنین، در بالای بنای مزبور ساعتی زیبا ساخته‌اند تعبیه کرده‌اندکه دو مناره در طرفین آن مشاهده می‌شود.
در قسمت داخلی بنا، منبری قرار دارد که با دوازده پله می‌توان به آن دسترسی یافت. این منبر از سنگ مرمر یکپارچه ساخته شده است.
جالب توجه است که در سال ۱۲۶۸ خورشیدی (۱۸۹۰ میلادی) به‌دستور ناصرالدین شاه قاجار، درِ اصلی بنای مزبور بازسازی و دو مناره به آن اضافه شده است. علاوه بر آن، قسمت‌های نیمه‌کارۀ بنا در همین تاریخ تکمیل شده‌اند.
رویدادهای تاریخی در مسجد امام خمینی تهران
به دلیل موقعیت مهم این مسجد در بازار تهران، از زمان احداث تاکنون وقایع مهمی در آن اتفاق افتاده است که عبارت‌اند از:
- قرائت فتوای میرزای شیرازی در تحریم تنباکو
- واقعۀ تحصن علما در ماجرای به‌چوب‌بستن تاجران قند در دورۀ مشروطه
- تجمع اعتراض‌آمیز مردم در اواخر حکومت مظفرالدین شاه برای آغاز قیام مشروطه
- اعلام آیتالله کاشانی و فدائیان اسلام برای برپایی تظاهرات در اعتراض به جنگ اعراب و اسرائیل در فواصل سال‌های ۱۳۲۶ تا ۱۳۲۸ خورشیدی
- تحصن بازاریان علیه لایحه‌ی انجمن‌های ایالتی و ولایتی در سال ۱۳۴۱ خورشیدی
- کشته‌شدن علی رزم‌آرا، نخست‌وزیر وقت کشور به ضرب گلوله‌ی یکی از اعضای فدائیان اسلام در سال ۱۳۲۹ خورشیدی و … .
علاوه بر این‌ها، مراسم مختلفی در این مسجد برپا شده است؛ مانند:
- برپایی مجلس‌های بزرگداشت و ختم علمای بزرگ و شخصیت‌های مختلف سیاسی و ملی
- برپایی مجلس ختم میرزا حسن شیرازی با حضور ناصرالدین شاه قاجار
- برپایی مراسم ختم شعاع‌السلطنه، فرزند مظفرالدین شاه قاجار
- برپایی مجلس‌های ختم رهبر جنبش جنوب ایران، رئیس‌علی دلواری و مراسم ختم آیتالله سید ابوالحسن اصفهانی، آیتالله محمد فیض قمی و آیتالله بروجردی.
بازدید از مسجد امام خمینی تهران را از دست ندهید
معماری ایرانی مسجد امام خمینی تهران و ویژگی‌های پرشمار دیگر آن توجه گردشگران داخلی و خارجی را به‌خود معطوف کرده است. گردشگران می‌توانند هنگام سفر به پایتخت با تورهای ایرانگردی، از این مسجد و سایر جاذبه‌های گردشگری تهران بازدید کنند. «دستی بر ایران» پیشنهاد می‌کند ضمن بازدید از بناهای تاریخی، رعایت اصول گردشگری مسئولانه را فراموش نکنید.
