عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد؛ شاهدی بر تاریخ معاصر ایران

عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد یا «کاخ عشرت آباد»، در شرق تهران کنونی و شمال شرقی تهران قدیم، مابین نگارستان و قصر قاجار، قرار دارد. ذکر این نکته ضروری است که «نگارستان»، میدان بهارستان و «قصر قاجار»، در مجموعه زندان قصر کنونی هستند. همچنین، عمارت مزبور در میانه‌ی باغی باصفا به نام عشرت آباد واقع شده است. این عمارت قاجاری در سال ۱۳۷۷ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و از جاهای دیدنی تهران به حساب می‌آید.

سرگذشت عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد یا کاخ عشرت آباد

این عمارت در سال ۱۸۷۴ خورشیدی، پس از بازگشت ناصرالدین شاه قاجار از اولین سفر فرنگ خود بنا شد. عمارت مزبور از سبک معماری ایرانی پیروی می‌کند.

در گذشته، برج یا کاخ عشرت آباد جزو کاخ‌های ییلاقی ناصرالدین شاه محسوب می‌شد که در خارج از حصار شهر تهران واقع شده بود. از این نظر، کاخ مزبور مشابه کاخ‌های موجود در مناطق پیرامون تهران، نظیر کاخ سلطنت آباد، قصر فیروزه و کاخ نیاوران بود.

سپس، با سرنگونی حکومت قاجار، این کاخ به نهادهای نظامی یا شهربانیِ تهران واگذار شد. از آن دوران به بعد، بنای مزبور با عنوان «پادگان شهربانی» یا «پادگان عشرت آباد» شهرت یافت.

با واگذار شدنِ عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد به نظامیان، این عمارت کاربری ویژه‌ای پیدا کرد؛ به‌طوری‌که زندانِ داخل آن، به نام «زندان عشرت آباد» شناخته می‌شد.

این پادگان که در اختیار نیروهای گارد پهلوی قرار داشت، در سال ۱۳۵۷ خورشیدی به تصرف انقلابیون درآمد. در طی این تصرف، آسیب زیادی به ساختمان مزبور وارد شد و امروزه آثار تیر و گلوله در بدنه‌ی آن مشاهده می‌شوند.

سپس، این پادگان توسط سپاه پاسداران مصادره شد و با تغییر نام به «پادگان ولیعصر»، در اختیار نیروی هوایی سپاه قرار گرفت. در حال حاضر پس از مرمت سال ۱۳۹۲ خورشیدی، از مجموعه‌ی باغ و عمارت مزبور، فقط کاخ اصلی از تخریب محفوظ مانده است.

ویژگی‌ها و سبک معماری عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد

این عمارت که مجموعه‌ای مشتمل بر کاخ‌ها و کوشک‌های پهناور و بزرگ است، در مرکز باغ عشرت آباد قرار دارد. در قسمت جنوب شرقی مجموعه‌ی مزبور، حوض بزرگ و چشمه‌های زیبا مشاهده می‌شوند که دارای فواره هستند.

در گذشته آب مورد نیاز این عمارت توسط قنات تأمین می‌شد و دور حوض بزرگِ کاخ، ۳۰ بنای کوچک به شکل نیم‌دایره وجود داشتند. این بناها دارای در و پنجره‌های چوبی بودند و هرکدام از آن‌ها دو اتاق کوچک داشتند. درِ این بناها رو به مرکز حوض تعبیه شده بود و در هر کدام از آن‌ها، یکی از همسران ناصرالدین شاه ساکن بودند.

یادآوری این نکته لازم است که باغ عشرت آباد بیش‌تر برای برگزاری مراسم عروسی و تفریحاتِ شاه، کاربرد داشت. در این باغ یک ساختمان کلاه فرنگی مشاهده می‌شد که به صورت یک برج چهار طبقه بنا شده بود.

پشت‌بام این برج در طبقه‌ی چهارم دارای پوشش شیروانی بود که بسیار زیبا جلوه می‌نمود. این طبقه از کاخ همچنین از ستون‌های بلند و مستحکم برخوردار بود.

علاوه بر آن، در طبقه‌ی سوم برج مزبور «اتاق شاه‌نشین» با تزیینات آیینه‌کاری و مقرنس‌کاری مشاهده می‌شد که از ویژگی‌های بارز آن به‌شمار می‌رود.

شایان توجه است که کاخ عشرت آباد در گذشته برای مدت کوتاهی اقامتگاه یکی از همسران ناصرالدین شاه قاجار به نام «انیس الدوله» بود. انیس الدوله از بنای مزبور به عنوان شبستان و استراحتگاه شخصی خود بهره می‌برد.

آیا امکان بازدید از عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد وجود دارد؟

امروزه، به‌دلیل قرار گرفتن کاخ عشرت آباد در داخل یک پادگان نظامی، امکان بازدید از آن فراهم نیست. بااین‌حال، از طریق گذرِ بزرگراه صیاد شیرازی در مجاورت عمارت مزبور، امکان دیدنِ کاخ از بیرون پادگان وجود دارد.

علاوه بر آن، در طی بازدید رئیس شورای شهر تهران از کاخ مزبور، در مورد بازسازی آن تصمیماتی اتخاذ شد. این بازسازی با کمک نهادهایی از قبیل شهرداری تهران، سپاه پاسداران و سازمان میراث فرهنگی صورت خواهد گرفت. بعد از اتمام بازسازی، با تغییر کاربری بنای مزبور به موزه، درِ آن به روی علاقه‌مندان گشوده می‌شود.

با وجود آثار هنریِ قرن سیزدهم خورشیدی مانند نقاشی، آیینه‌کاری، مقرنس‌کاری و قسمت‌هایی از نخستین کاغذهای دیواری، این بنا می‌تواند به موزه هنرهای ایران تبدیل شود.

عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد؛ بنای باقیمانده از دوره قاجار

عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد به دوره قاجار تعلق دارد و امروزه، گردشگران بسیاری که با تورهای ایرانگردی سفر می‌کنند، مشتاق بازدید از آن هستند. بااین‌حال، به دلیل واقع شدن این سازه‌ی تاریخی در داخل یک پادگان، هنوز امکان بازدید از آن فراهم نشده است. دستی بر ایران قصد دارد شما را به شکل مؤثرتری با عمارت مزبور و سایر جاذبه‌های گردشگری تهران آشنا کند.

عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد کجاست؟

این عمارت، در میدان عشرت ‌آباد (سپاه) شهر تهران، پادگان عشرت ‌آباد (ولیعصر) و در بزرگراه صیاد شیرازی قرار دارد. محل دقیق این ساختمان را در نقشه‌ی زیر ملاحظه می‌فرمایید:

پرسش‌های متداول درباره عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد

برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.