آشنایی با عمارت مسعودیه تهران؛ تاریخچه و معماری آن

عمارت مسعودیه یکی از بناهای تاریخی ارزشمند متعلق به دوره قاجاریان است. این بنای تاریخی در حال حاضر در یکی از محلات شلوغ و پر رفت و آمد تهران به نام «بهارستان» قرار دارد.

یکی از دلایل اهمیت این عمارت، منفجرکردن بمب در زیر کالسکه‌ی محمدعلی شاه در نزدیکی این عمارت بود. این سوء قصد باعث شد، محمدعلی شاه مجلس را به توپ ببندد. علاوه بر این رخداد تاریخی، این عمارت محل تجمع مشروطه‌خواهان بوده است و از این لحاظ نیز، ارزش تاریخی دارد.

موقعیت قرارگیری عمارت مسعودیه

در ضلع جنوب غربی میدان بهارستان، خیابانی به نام «اکباتان» وجود دارد، که این عمارت را در دل خود جای داده است.

مسیرهای دسترسی به عمارت

با توجه به این که این عمارت در مرکز شهر تهران قرار گرفته و بسیار پرترافیک است، بهتر است به جای انتخاب خودروی شخصی برای رفتن به آن‌جا، وسایل حمل و نقل عمومی را انتخاب کنید.

خط میدان بهارستان-میدان جمهوری، خط ایستگاه اتوبوس است که می‌توانید برای رفتن به عمارت مسعودیه از آن استفاده کنید. اگر قصد دارید از مترو استفاده کنید، دو انتخاب پیش روی شماست:

• مسیر کوتاه‌تر، متروی ایستگاه ملت است که پس از خروج از ایستگاه می‌توانید وارد خیابان ملت و از آن‌جا وارد خیابان اکباتان شوید.
• ایستگاه متروی بهارستان، گزینه دوم شماست. اگر این ایستگاه را انتخاب کنید، باید مسیر طولانی‌تری را طی کنید.

تاریخچه ساخت عمارت

این باغ را به دستور مسعود‌میرزا ساخته‌اند. مسعود‌میرزا، پسر ناصرالدین شاه و حاکم اصفهان بود. او به نام «ظل‌السلطان» نیز مشهور بوده است. نام این عمارت تاریخی، به دلیل نام سازنده‌ی آن، مسعود‌میرزا، به نام عمارت مسعودیه معروف شد.

تاریخ ساخت این باغ به سال 1878 میلادی می‌رسد. مساحت زمینی که عمارت را در آن ساختند، در حدود 4000 متر مربع است. این عمارت از زمان ساخت، صاحبان زیادی را به خود دیده است.

رضاشاه در سال 1299 هجری شمسی، عمارت را از صاحب آن، «همدم‌السلطنه»، خریداری کرد. رضاشاه بعد از یک سال، این خانه را به وزارت فرهنگ و معارف بخشید.

پس از آن، عمارت مسعودیه کاربری‌های مختلفی داشت. از سال 1302 تا 1377 خورشیدی، این عمارت محل وزارت آموزش و پرورش بود. در سال 1376، طرحی عنوان شد که این بنا به میراث فرهنگی کشور واگذار شود. سرانجام در سال 1377، این عمارت به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

به منظور بازسازی و حفظ بناهای تاریخی و همچنین بهره‌برداری از این عمارت زیبا، میراث فرهنگی کشور این عمارت را به «شرکت عظام» واگذار کرد. این شرکت حق بهره‌برداری از این عمارت را تا سی سال در اختیار دارد.

اهمیت تاریخی عمارت

یکی از دلایل اهمیت‌ این عمارت، حوادثی است که در طول زمان این عمارت به خود دیده است. مشروطه‌خواهان از این عمارت به عنوان مکانی برای تجمع و اعتراض استفاده کردند. نزدیکی این عمارت به میدان بهارستان آن را به محل مهمی برای انواع تجمعات تبدیل کرده بود.

نقطه‌ی عطف تاریخی این عمارت، زمانی بود که زیر کالسکه‌ی محمد علی شاه بمب دستی گذاشتند و او به بهانه این بمب، کل مجلس و این عمارت را به توپ بست.

بخش‌های مختلف عمارت مسعودیه

این عمارت تاریخی دارای قسمت‌های مختلفی است. این قسمت‌ها به شرح زیر هستند:

• عمارت دیوان‌خانه، عمارت سفره‌خانه، حیاط سید جوادی، عمارت سید جوادی، حیاط مشیری، عمارت مشیرالدوله، حیاط خلوت، عمارت حیاط خلوت، عمارت سر در پیاده‌رو، عمارت سر در کالسکه‌رو، باغ دیوان‌خانه، بناهای جدید از شمال به جنوب.

بناهای جدید شمال به جنوب آن شامل موارد زیر است:

• ساختمان آجریِ یک طبقه مشتمل بر حراست، نگهبانی، بانک ملی، پست برق، گل‌خانه، سرویس بهداشتی
• ساختمان سه طبقه‌ی آجری، قسمت گزینش
• ساختمان سه طبقه‌ی آجری، محل برگزاری شورای آموزش و پرورش
• ساختمان یک طبقه‌ی آجری واقع در شمالِ عمارت سید جوادی
• ساختمان یک طبقه‌ی آجری ایوان‌دار
• انبارهای موقت
• چاپ‌خانه واقع در شرق حیاط
• آبدارخانه
• ساختمان جنوب غربی مجموعه

معماری عمارت مسعودیه

باغی که عمارت در آن قرار گرفته، از دو قسمت اندرونی و بیرونی تشکیل شده است. متأسفانه در حال حاضر قسمت اندرونی آن از بین رفته و دیگر اثری از آن باقی ‌نمانده است. قسمت بیرونی، همان باغ عمارت مسعودیه است. در واقع این باغ دارای هفت عمارت است که همه‌ی عمارت‌ها با حیاط‌هایی به هم متصل می‌شوند.

معماری به سبک قاجاری

با شروع سفرهای خارجی پادشاهان قاجاری و جمعی از نخبگان کشور، معماری ایرانی دچار تحول شد. تا قبل از این، تنها معماری ایرانی زینت‌بخش انواع بناهای تاریخی بود، اما پس از ناصرالدین شاه، معماری سنتی ایرانی با معماری غربی تلفیق شد.

معماری عمارت مسعودیه نیز از این حیث، دارای اهمیت است و می‌توان در آن ترکیبی از هنر معماری ایرانی و غربی را مشاهده نمود. انواع گچ‌بری‌ها، کاشی‌کاری‌ها، خطاطی و نقاشی‌های دیواری عمارت، تأثیر فرهنگ غربی بر معماری ایرانی در زمان قاجار را به خوبی نشان می‌دهند.

عمارت سر در پیاده رو

این عمارت، اولین عمارتی است که آن را در این مجموعه ساخته‌اند. با وجود این که در طول زمان، بخش‌هایی به آن اضافه شد، اما همچنان اصول اولیه معماری زمان ساخت را به خوبی نشان می‌دهد. الگوی ساخت این عمارت، همان الگوی کلاسیک معماری در زمان قاجار است.

محوطه باغ

با وجود این که مساحت اولیه‌ی باغ در حدود 40000 متر مربع بود، در حال حاضر تنها دو هکتار از آن باقی ‌مانده است. سر در کالسکه‌رو یکی از بخش‌های مهم باغ به شمار می‌رود که در آن به طرز زیبایی، زاویه‌ی محور باغ به خیابان تغییر می‌کند.

پس از ورود به باغ، حوض آب و دیوان‌خانه توجه شما را به خود جلب می‌کنند. چند بنای آجری نیز در اطراف حوض قرار دارد. این بناها سه طبقه و یک طبقه هستند.

عمارت مسعودیه

بعد از عبور از سر در این عمارت زیبا، وارد هشتی می‌شوید. بعد از این قسمت، به حیاط کوچکی می‌رسید که حوض و فضای سبز اطراف آن، هوای اتاق‌های این قسمت را تغییر می‌داده است.

در جنوب شرقی حیاط اول، راهروی کوچکی را می‌بینید که از طریق آن می‌توانید وارد حیاط دوم شوید. حیاط دوم، نسبت به حیاط اول بزرگ‌تر و حوض آن به شکل دایره است.

در قسمت جنوبی حیاط دوم، عمارت دیگری وجود دارد که ارتفاع آن از سطح زمین یک متر است. این عمارت دارای بالکنی زیباست. این بالکن را ستون‌هایی که به زیبایی گچ‌کاری و تزیین شده‌اند، روی هوا نگه داشته‌اند. یکی از ویژگی‌های جالب این عمارت، شیشه‌های رنگی آن است که در طول روز تلألؤ زیبایی ایجاد می‌کنند.

بعد از این عمارت وارد حیاط سوم می‌شوید. حیاط سوم نسبت به دو حیاط قبلی بزرگ‌تر است. این حیاط را سنگ‌فرش کرده‌اند. مانند دو حیاط قبلی، این حیاط نیز حوضی بزرگ به شکل دایره دارد که دور تا دور آن را گل‌های شمعدانی مزین کرده‌اند. در حیاط سوم بنایی به چشم می‌خورد که سبک معماری آن کاملاً تلفیقی، زیبا و بدون نقص است.

عمارت این حیاط را به زیبایی نورپردازی کرده‌اند تا در طول شب نمایی خیره‌کننده داشته باشد. از این حیاط سنگ فرش شده که به سمت خروجی پیش بروید، سر در کالسکه رو را می‌بینید. این سر در، رو به روی حوض بزرگ و عمارت اصلی قرار دارد.

کافه مسعودیه

یکی از مکان‌هایی که معمولاً گردشگران از آن استقبال می‌کنند، کافه مسعودیه است. شیشه‌های رنگی کافه، حس بسیار خوبی به گردشگران منتقل می‌کنند و حال و هوای متفاوتی از سایر کافه‌های تهران دارد.

این کافه، مکانی ‌دلپذیر است و دمنوش‌ها و عرقیات منحصربه‌فردی در آن سرو می‌شود. از آن‌جا که این کافه بسیار شلوغ است، قبل از رفتن به عمارت و این کافه، بهتر است میزتان را رزرو کنید.

عکاسخانه

یکی از مکان‌های دیگری که معمولاً گردشگران آن را خیلی دوست دارند، بخش عکاسخانه‌ی عمارت است. در عکاسخانه، لباس‌های قاجاریِ زیبایی وجود دارد که می‌توانید یکی از آن‌ها را انتخاب کنید و با آن عکس یادگاری بگیرید.

تماشاخانه

تماشاخانه‌ی عمارت مسعودیه یکی از بخش‌های جالب آن است که در آن می‌توانید به تماشای تئاتر بپردازید. علاوه بر تماشای تئاتر، انواع گالری‌های هنری و صنایع دستی نیز وجود دارند که بازدید از آن‌ها می‌تواند لحظات مسرت‌بخشی را برای شما فراهم کند.

زمان مناسب برای بازدید از عمارت

با توجه به این که عمارت مسعودیه در شهر تهران قرار دارد، هر چهار فصل آن زیبایی خاص خود را دارد. معمولاً در ایام خاصی از سال، مراسم‌ و نورپردازی‌های خاصی برای این عمارت در نظر می‌گیرند که تماشای آن‌ها خالی از لطف نیست.

شرایط بازدید از عمارت

برای بازدید از این مکان زیبا، باید بلیت تهیه کنید. قبل از رفتن به عمارت، در مورد ساعات بازدید و مبلغ بلیت آن، اطلاعات کسب کنید و سپس به عمارت بروید.

بازدید از مکان‌های دیدنی نزدیک به عمارت

“دستی بر ایران” علاوه بر معرفی این عمارت زیبا، از شما دعوت می‌کند از سایر مکان‌های دیدنی تهران نیز دیدن کنید. مکان‌های دیدنی نزدیک این بنای تاریخی، عبارتند از: باغ نگارستان تهران، باغ امین السلطان تهران، خانه موزه استاد ابوالحسن صبا، موزه هنرهای ملی.