ذخیره‌ گاه زیست کره توران و مناطق مشابه آن در ایران

ذخیره‌ گاه زیست کره توران (خارتوران) در نوع خود، بزرگترین ذخیره گاه زیست کره ایران است. مساحت آن ۱۴۷۰۶۴۰ هکتار می باشد. این منطقه شامل ۷۵٪ منطقه حفاظت شده، ۸٪ پارک ملی و ۱۷٪ پناهگاه حیات وحش می باشد. این ذخیره گاه را آفریقای ایران لقب داده‌اند. این منطقه بعد از سرنگتی آفریقا واقع در کشور تانزانیا دومین منطقه زیست کره جهان محسوب می شود که در فهرست ذخیره گاه های زیست کره ایران در یونسکو به ثبت رسیده است.

با وجود طبیعت شگفت‌انگیز و حیوانات بی‌نظیر آن، متأسفانه به دلیل عدم آموزش و اطلاع رسانی لازم، بسیاری از طبیعت‌دوستان در مورد آن اطلاعاتی ندارند. همچنین پس از پناهگاه حیات وحش نایبندان در طبس لقب دومین مجموعه حفاظت شده وسیع ایران را دارد.

• دق بیارجمند، دق دو شاخ و د‌ق اسب ‌اند‌از.

جغرافیای ذخیره‌ گاه زیست کره توران

این پارک منتهی‌الیه شرقی استان سمنان و در جنوب شرقی شهرستان شاهرود جای دارد. همچنین قسمت کوچکی از بخش شرقی آن در سبزوار استان خراسان رضوی واقع شده است. از آن‌جا که این پارک در بخشی از چند استان قرار گرفته است و به همین دلیل مسیرهای دسترسی به آن نیز زیاد است.

• ضلع جنوبی جاده تهران شاهرود
• شرق دهستان طرود
• غرب دهستان زمان‌ها
• شمال شرقی کویر مرکزی ایران

پیشینه تاریخی ذخیره‌ گاه زیست کره توران

این منطقه در سال 1972 میلادی به عنوان منطقه حفاظت شده تحت مدیریت سازمان محیط زیست درآمد. در سال 1976 میلادی قسمتی از آن به عنوان پناهگاه حیات وحش انتخاب گردید. در همان سال مجموعه توران از طرف یونسکو عنوان ذخیرگاه زیست کره را نیز دریافت کرد. سپس در سال 2002 قسمتهای مرکزی این مجموعه به پارک ملی ارتقا یافت.

در سال 1351، خارتوران به عنوان منطقه‌ی حفاظت‌شده، تحت مدیریت سازمان محیط زیست کشور قرار گرفت. در سال 1355، بخشی از این پارک به پناه‌گاه حیات وحش تغییر کاربری داد. در سال 1381 بخش‌هایی از آن به عنوان پارک ملی انتخاب شد.

پوشش جانوری ذخیره‌ گاه زیست کره توران

این منطقه عوارض جغرافیایی پست و بلند متنوعی دارد. به همین دلیل پوشش گیاهی خاص و تنوع جانوری در آن دیده می شود. یک اكوسیستم متنوع و مملو از گیاهان، جانوران و حشرات در این پارک وجود دارد. این پارک تنها زیستگاهی در ایران است که هرم اکولوژیک آن کامل می باشد.

ذخیره‌ گاه زیست کره توران مهمترین زیستگاه یوز در کشور است. همچنین بیشترین جمعیت یوزپلنگ آسیایی را در خود دارد. با تلاش محیط‌ بانان جمعیت گونه‌های مختلف این زیست‌بوم رو به افزایش است. خارتوران و منطقه حفاظت شده بهرام گور در استان فارس آخرین پناهگاه گورخر ایرانی است. حیوانی که در گذشته‌ در دو سوم خاک ایران و چند کشور همسایه زندگی می‌کرد. گونه های متنوع دیگری از پستانداران، پرندگان، خزندگان در منطقه توران یا خارتوران وجود دارند.

حیوانات

• ۴۱ گونه پستاندار، ۱۶۷ گونه پرنده، ۴۲ گونه خزنده، ۲ گونه دوزیست.

• غزال ایرانی، جبیر، سیاه‌گوش،  گوسفند وحشی، کل‌وبز، گربه شنی، گربه دشتی، گربه پالاس، کفتار راه‌راه، گرگ، شغال زرد، روباه قرمز، شاه روباه.

پرندگان

• هوبره، کبک، تیهو، بلدرچین، چاخ‌لق، کبوتر چاهی، قمری، دم‌جنبانک ابلق، سبزه‌قبای هندی، باقرقره، سهره سبز، سهره صورتی، چکاوک کاکلی، سنگ‌چشم دم‌سرخ، انواع گنجشک، اردک بلوطی، حواصیل، بحری، دلیجه، عقاب طلایی، عقاب دشتی، شاه‌برف، مرغ حق، دال، کرکس مصری، قرقی، انواع سارگپه.

زاغ بور نیز از پرنده های زیبایی است که تنها در برخی از زیست گاه های این منطقه از جهان یافت می شود. در ذخیره‌ گاه زیست کره توران نیز می توان این پرنده کمیاب را مشاهده کرد.

خزندگان

• انواع سوسمار، آگاما، بزمجه بیابانی، لاک‌پشت مهمیزدار، کفچه مار، افعی شاخ‌دار، انواع مارهای جعفری. 

گونه های گیاهی ذخیره‌ گاه زیست کره توران

با توجه به این که این منطقه در دشت واقع شده و در منطقه نزدیک به بیابان قرار دارد، پوشش گیاهی آن تنوع کمتری نسبت به گونه‌های جانوری‌ِ آن دارد. از گونه‌های گیاهی مهم این ذخیره گاه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قیچ، درمنه، کاروان کش، خار شتر، گون، گز، تاغ.

چشمه‌های ذخیره‌ گاه زیست کره توران

بیش از بیست چشمه در این منطقه وجود دارند. مهمترین رودخانه این منطقـه که در اکثر فصول سال آب د‌ر آن جاری است رودخانه کال شور است. آب این رودخانه به خاطر وجود املاح بسیار زیاد نمک، غیر قابل شرب است.

عوامل مخرب در ذخیره‌ گاه زیست کره توران

این ذخیره‌ گاه زیست کره در اثر عوامل متعددی در معرض تهدید است. چرای دام ها و عبور سگ های ولگرد، شکار غیر مجاز، کاهش بارندگی و افزایش خشکسالی، فرآیند گرم شدن زمین، عدم آموزش به بومیان و مردم محلی، عدم تخصیص بودجه های زیست محیطی و غیره این منطقه را در معرض خطر قرار داده است.

پویایی جمعیت جانوران وحشی در یک زیست بوم در گرو حفظ گونه‌های شاخص آن زیست بوم است. پلنگ و یوزپلنگ به عنوان گونه های مهم در این پارک ملی نقش بسزایی در پویایی جمعیت سایر گونه‌ها بخصوص طعمه‌های خود دارند.

مقایسه ذخیره‌ گاه زیست کره خارتوران با نمونه های مشابه

ما در ایران مناطق طبیعی مشابه ذخیره‌ گاه زیست کره توران بسیار داریم. در اینجا، جهت اطلاع شما شاخص ترین آنها را ذکر می کنیم:

منطقه حفاظت شده قمیشلو
مساحت این پارک ۲۹۸۸۶ هکتار و مساحت بخش پناهگاه حیات وحش آن نیز ۸۳۸۸۸ هکتار است. این منطقه کهن ترین منطقه حفاظت شده در دنیا است. همچنین در شمال غرب نجف آباد واقع شده ‌است، ۴۵ کیلومتری از اصفهان فاصله دارد و دسترسی به آن آسان است.

منطقه حفاظت شده ارسباران یا قره داغ
منطقه حفاظت شده ارسباران با نام قره داغ نیز شناخته می شود. این منطقه در شمال استان آذربایجان شرقی قرار گرفته است و به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره ثبت جهانی شده است.

منطقه حفاظت شده تنگ صیاد
این منطقه حفاظت شده دارای وسعتی حدود ۲۷هزار هکتار است. از نظر موقعیت قرارگیری در در استان چهار محال و بختیاری واقع شده است. منطقه تنگ صیاد نیز به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره ثبت جهانی شده است.

منطقه حفاظت شده تندوره
این منطقه دره‌های عمیق و سطوح پر شیبی دارد. یکی از ویژگی های آن تپه ماهورها می باشد. این منطقه در نزدیکی کشور ترکمنستان واقع شده ‌است. تندوره از بهترین پناهگاه های حیات وحش به ویژه قوچ و میش است.

منطقه حفاظت شده سالوک
این منطقه حفاظت شده در نزدیکی شهر اسفراین واقع شده است. اسفراین یکی از توابع استان خراسان شمالی است. این منطقه همچنین دارای تنوع زیادی در پوشش گیاهی و حیوانی است.

منطقه حفاظت شده دز
این منطقه حفاظت شده در استان خوزستان و در نزدیکی شهر شوش قرار دارد. مساحت این منطقه ۱۷۸۹۵ هکتار است. پوشش گیاهی و جانوری بسیار متنوع، انواع تالاب و رودخانه و غیره در این منطقه وجود دارد.

منطقه حفاظت شده نای‌بند
این منطقه حفاظت شده در سواحل خلیج فارس قرار دارد. همچنین فاصله بسیار کمی تا شهرستان عسلویه دارد. وسعت آن ۱۹۵۰۰ هکتار است. اولین پارک ملی دریایی ایران می باشد.

منطقه حفاظت شده دریایی نَخیلو
مساحت این ناحیه ۲۰ هزار هکتار است. این منطقه در استان بوشهر قرار دارد. محدوده نخیلو محل مناسب و امنی برای تخم‌گذاری پرندگان و لاک‌ پشت‌ها است.

منطقه حفاظت شده گلستان
این منطقه قدیمی‌ترین پارک ملی ثبت شده در کشور ایران است. همچنین در مجاورت دو استان گلستان و خراسان شمالی قرار دارد. گونه های متنوع گیاهی و جانوری در این منطقه وجود دارد.

منطقه حفاظت شده دریاچه ارومیه
وسعت این منطقه ۴۶۴۰۵۶ است. همچنین میان استان‌های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی قرار دارد. این دریاچه دارای چندین جزیره بزرگ و کوچک است.

منطقه حفاظت شده کلاه‌قاضی
این منطقه در استان اصفهان قرار دارد، و وسعت آن در حدود ۴۷۱۴۲ هکتار است. همچنین تنوع پوشش گیاهی و ‌جانوری زیادی دارد. هیچگونه سکونت گاه انسانی در این منطقه موجود نیست و به همین دلیل بکر مانده است.

منطقه حفاظت شده سرخه‌حصار
این منطقه در شرق پایتخت ایران واقع شده و وسعت آن در حدود ۹۱۶۸ هکتار است. این پارک یکی از کهن ترین محل های شکار شاهان ایران محسوب می شود که خوشبختانه دیگر منطقه ای برای شکار نیست.

منطقه حفاظت شده لار
این منطقه دارای نواحی کوهستانی مرتفع و آبی است. همچنین در البرز مرکزی قرار دارد و در مجاورت جنوب غربی دماوند و مرز دو استان تهران و مازندران می باشد.

منطقه حفاظت شده کویر
این ناحیه حدود ۶۷۰ هزار هکتار (۶٬۷۰۰ کیلومترمربع) وسعت دارد. گونه های آن بسیار متنوع بوده و یکی از مراکز تحقیقاتی کویر محسوب می شود.

منطقه حفاظت شده بختگان
منطقه بختگان در استان فارس قرار دارد، و وسعت آن نیز ۱۶۰ هزار هکتار می باشد.

منطقه حفاظت شده بمو
این منطقه در استان فارس و در 10 کیلومتری شهر شیراز واقع شده است. این پارک ملی ۴۸ هزار هکتار مساحت دارد، و یکی از مناطق چهارگانه طبیعی در استان فارس است.

منطقه حفاظت شده قطرویه
گورخر ایرانی که یکی از گونه های درحال انقراض می باشد در این منطقه زندگی می کند. این پارک ۵۸هزار هکتار وسعت دارد. در مجموع ۳۵۰رأس گورخر ایرانی در این منطقه زندگی می کنند. این پارک ملی در فاصله ۳۰۰ کیلومتری شرق شهر شیراز قرار گرفته است.

منطقه حفاظت شده بوجاق
این منطقه در بندری به نام کیاشهر در استان گیلان ایران واقع شده و مساحت آن حدود ۳۲۶۰ هکتار تخمین زده شده است.

منطقه حفاظت شده پابند
این منطقه حفاظت شده ۲۶۵۹۷ هکتار مساحت دارد، و در بخش جنوبی شهر بهشهر و در قسمت شمال غربي شهر دامغان واقع شده است. منطقه دیگری به نام هزار جریب در جوار این پارک قرار دارد. منطقه هزار جریب نیز یکی از مناطق حفاظت شده در ایران است.

منطقه حفاظت شده کیاسر
وسعت این پارک ملی ۷۳۱۲ هکتار است، و در نزدیکی شهر ساری قرار دارد. این پارک در فاصله کمی از جنوب شهر کیاسر و در بخش شمال پناهگاه حیات وحش دودانگه و چهاردانگه واقع شده است.

منطقه حفاظت شده سیاه ‌کوه
وسعت این منطقه حفاظت شده حدود ۲۰۰۰۰۰ هکتار است. قسمت هایی از آن در استان اصفهان و قسمت هایی در استان یزد واقع شده است. این منطقه از بخش های کوهستانی و نواحی پست شنی تشکیل شده ‌است.

نکات مهم در بازدید از خارتوران

ذخیره‌ گاه زیست کره توران یک منطقه حفاظت‌شده عادی نیست. بعضی از حیواناتی که در آن زندگی می کنند، در حال انقراض هستند و از این رو این پارک اهمیت ویژه‌ای دارد.

لذت سفر به این نقطه بکر

نمی‌توان از لذت سفرکردن به این نقطه خاص چشم‌پوشی کرد. لذت رفتن بر بالای تپه‌ها و کوه‌ها، عکاسی از طبیعت، قدم‌زدن و کمپ‌زدن در آن، برای شما خاطرات خوش و به یادماندنی را خواهد ساخت.

حضور حیوانات وحشی در پارک را فراموش نکنید. قبل از سفر، تمام وسایل مورد نیاز مراقبت‌های پزشکی و بهداشتی را نیز به همراه داشته باشید.

نکات مهم در ارتباط با حیوانات

با توجه به اصول گردشگری مسئولانه به هیچ عنوان در این این منطقه زباله نریزید. ریختن زباله، باعث آلودگی می‌شود و همچنین امکان دارد حیوانات از آن به عنوان غذا استفاده کنند و موجب بیماری آن‌ها شود.

به علاوه، از رفتارهای خشونت‌آمیز نسبت به حیوانات، سر و صدا کردن، گوش‌دادن آهنگ با صدای بسیار بلند و هر گونه رفتار آزاردهنده جداً بپرهیزید.

اگر قصد پیاده‌روی در طبیعت را دارید، بهتر است از لباس‌های هم‌رنگ با طبیعت همان منطقه استفاده کنید. با این کار می‌توانید استتار بهتری داشته باشید و باعث جلب توجه حیوانات منطقه نشود.

به هیچ عنوان به چنین مناطق بکری، تنها سفر نکنید و حدالامکان وسایل مورد نیاز برای خطرات احتمالی را همراه خود داشته باشید.

محل اقامت نزدیک به ذخیره‌ گاه زیست کره توران

روستاهای اطراف این منطقه «رضا آباد و قلعه بالا» هستند که می‌‌توانید برای اقامت شبانه، خانه‌های یکی از این روستاها را انتخاب کنید و مجدداً صبح روز بعد به این منطقه برگردید.

«دستی بر ایران» ضمن معرفی ذخیره‌ گاه زیست کره توران، شما را به بازدید از سایر جاذبه‌های گردشگری شاهرود نیز دعوت می‌کند.

ذخیره‌ گاه زیست کره توران کجاست؟

ذخیره‌ گاه زیست کره توران یا خارتوران در جنوب شهرستان شاهرود و ۲۸ کیلومتری جنوب شرقی شهر بیارجمند واقع شده است. این ذخیره‌گاه در محاصره سه سلسله کوه، شترکوه در غرب، قلعه بالا در شمال و کوه پیغمبر در شرق قرار گرفته است.

پرسش‌های متداول درباره ذخیره‌ گاه زیست کره توران

برای پیدا کردن پاسخ سایر سوال‌هایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.