هر ساله میلیونها نفر برای بازدید از جاذبه‌های گردشگری مشهد به این شهر می‌آیند که اکثر آنها (بیش از 20 میلیون نفر از آنها) گردشگران مذهبی هستند و برای زیارت به این شهر می‌آیند. در مشهد جاذبه‌ای مذهبی وجود دارد که شیعیان غیرایرانی و ایرانی برای زیارت به آن جا می‌روند و آن حرم امام رضا، امام هشتم شیعیان دوازده امامی، می‌باشد. از آن‌جایی که امام رضا در این شهر به شهادت رسید، این شهر مشهد نام گرفت که در زبان عربی به معنای “محل شهادت” است.
مشهد شهری است که از نظر صنعتی نیز رشد بسیار زیادی داشته است. در گذشته، این شهر در محل عبور جاده ابریشم قرار داشته که از شمال شرقی ایران می‌گذشته است. موقعیت این شهر، رویدادهای تاریخی آن و دلایل مذهبی همگی در اهمیت رو به رشد این شهر سهم داشته‌اند.
جغرافیای مشهد
مشهد یکی از بزرگ‌ترین شهرهای ایران از نظر جمعیتی است. این شهر تقریباً 980 متر بالاتر از سطح دریا و میان دو رشته کوه بینالود و هزار مسجد قرار گرفته است. مشهد اقلیمی نیمه‌خشک دارد. به طور کلی، در تابستان این شهر گرم و خشک است و در زمستان نسبتاً سرد است.
میانگین دمای سالانه مشهد 15 درجه سانتی‌گراد و میانگین بارش سالانه آن 230 میلی‌متر می‌باشد.
فاصله شهر مشهد از تهران 934 کیلومتر است. این شهر یک مرکز زیارتی بسیار محبوب در ایران به حساب می‌آید. به همین دلیل، برای سفر به این شهر راه‌های گوناگونی وجود دارد که در زیر به آنها اشاره خواهیم کرد:
- راه زمینی
برای سفر زمینی از تهران تا مشهد حدود 9 ساعت و نیم زمان لازم است. کوتاه‌ترین مسیر سفر زمینی از تهران به مشهد مسیری است که از گرمسار، سمنان، دامغان، شاهرود، میامی، داورزن، سبزوار، نیشابور و ملک‌آباد می‌گذرد. مسیر دوم که از رودهن، آمل، ساری، گرگان، آزادشهر، بجنورد، قوچان و چناران می‌گذرد و به مشهد می‌رسد، اگرچه دیدنی‌تر و زیباتر از مسیر اول است اما طولانی‌تر نیز می‌باشد.
- راه هوایی
سفر با هواپیما از تهران تا مشهد 1 ساعت و 25 دقیقه طول می‌کشد. بعد از رسیدن به فرودگاه مشهد، می‌توان با تاکسی‌های مستقر در فرودگاه، اتوبوس و یا مترو به هر نقطه دیگری از شهر سفر نمود. متروی شهر مشهد از حدود ساعت 7 صبح شروع به کار می‌کند.
فرودگاه شهر مشهد به صورت روزانه و هفتگی به شهرهای تهران، زنجان، بیرجند، زاهدان، چابهار، شیراز، رشت، کرمانشاه، کاشان، ایلام، یزد، اهواز، کیش، تبریز، کرمان، همدان، اصفهان، قشم، ارومیه، بوشهر، نوشهر، گرگان، ساری، آبادان، عسلویه، زابل پرواز داخلی و به شارجه، کویت، کابل، هرات، قندهار، مزارشریف، مسقط، نجف، بغداد و دبی پرواز خارجی دارد.
- راه ریلی
سفر با قطار از تهران به مشهد حدود 16 ساعت طول می‌کشد. این قطارها شش تخته، لوکس و چهار تخته می‌باشند. البته قطارهای اتوبوسی مسیر تهران تا مشهد را در 8 ساعت طی می‌کنند و قطار تهران به مشهد و بالعکس پر مسافر و پرترددترین مسیر قطاری ایران می‌باشد.
قطار تهران- مشهد از شهرهای سمنان، شاهرود، نقاب و نیشابور می‌گذرد و در نهایت به مشهد می‌رسد.
مشهد محل تولد بسیاری از چهره‌های ادبی ایران و هنرمندان این سرزمین بوده است که از میان آنها می‌توان به فردوسی اشاره نمود، شاعر ایرانی که بعد از حمله اعراب، زبان پارسی را از نابودی نجات داد. باور مردم بر این است که توس، محل تولد فردوسی و شهری در نزدیکی آن بوده است که قبل از آن که شهر مشهد به اندازه کنونی آن گسترده شود، خاستگاه این شهر بوده است.
جمعیت و اقتصاد مشهد
مشهد شهری بزرگ است که جمعیتی بالغ بر 3,615,000 نفر دارد. اقتصاد شهر مشهد بیشتر بر گردشگری مذهبی مبتنی است و به همین دلیل، صنعت هتلداری در این شهر صنعتی پررونق و اشتغال‌زا به حساب می‌آید.
از طرف دیگر، کشاورزی نیز در شهرها و روستاهای اطراف مشهد رونق دارد. صیفی‌جاتی مانند خربزه، کدو و خیار و همچنین محصولات باغی از جمله گیلاس نیز از تولیدات این قسمت از مشهد می‌باشند.
علاوه بر این، در مشهد صنایع دستی مانند فرش‌بافی، گلیم‌بافی، پوستین‌دوزی، هرکاره تراشی، سنگ‌تراشی، فیروزه تراشی و نمدبافی نیز رواج دارد. چند شهرک صنعتی از جمله قطعه‌سازی خودرو و برق صنعتی نیز در مشهد فعالیت دارند.
تاریخ مشهد
مشهد در قرن نهم میلادی، روستایی بود که به نام سناباد شهرت داشت. هارون‌الرشید، یکی از خلفای عباسی، در این شهر درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد. سپس، بعد از وی، امام رضا در آنجا به شهادت رسید و در همان جا به خاک سپرده شد. آرامگاه امام رضا در مشهد تبدیل به حرم شد و از آن پس مردم برای ادای احترام شروع به بازدید از این حرم نمودند.
در اواخر قرن نهم میلادی، گنبدی در بالای این آرامگاه ساخته شد. در اطراف حرم نیز ساختمان‌هایی ساخته شدند و مغازه‌های بسیاری شروع به کار کردند تا خدمات خود را به زائرین ارائه دهند.
در زمان حمله مغول‌ها در قرن سیزدهم میلادی، تعداد زیادی از مردم، که شهرها و خانه‌های آنها از بین رفته بود، شروع به مهاجرت به مشهد کردند. این امر به دلیل این بود که مشهد آسیبی از حمله مغول‌ها ندیده بود. در طول یک قرن، این شهر به شدت رشد کرد و شکوفا شد. در قرن پانزدهم، زمانی که سلسله تیموریان بر این بخش از ایران حکومت داشتند، گوهرشاد، همسر شاهرخ خان، تصمیم گرفت که مسجدی باشکوه در کنار حرم امام رضا بسازد. این مسجد بر اهمیت حرم و همچنین اهمیت شهر افزود.
در زمان حکومت صفویان در قرن شانزدهم، یعنی زمانی که ایران شاخه شیعه از دین اسلام را به عنوان مذهب رسمی خود اعلام کرد، مشهد اهمیت بسیار زیادی پیدا کرد، به خصوص بعد از آن که شاه عباس اول این شهر را فتح کرد و از دست ازبک‌ها آزاد نمود. شاه عباس با ترویج زیارت مشهد، ساخت چندین مدرسه و دیگر ساختمان‌ها در کنار حرم به افزایش محبوبیت این شهر کمک کرد.
در قرن هجدهم میلادی، مشهد به عنوان پایتخت حکومت نادر شاه انتخاب شد. در زمان قاجار و بعد از آن، حاکمان محلی گوناگون سعی کردند شهر مشهد را به کنترل کامل خود درآورند. در سال 1912، روسیه حرم امام رضا را بمباران کرد و در سال 1994 (سال 1373 خورشیدی) نیز یک بمب در حرم منفجر شد و تعدادی از مردم را کشت.
همچنین مشهد در طول تاریخ ایران نقش‌های سیاسی زیادی را ایفا کرده که رهبران مذهبی هدایت آن را به عهده داشته‌اند. استان خراسان در گذشته بزرگ‌تر بوده است و مرزهای آن در آن سوی ایران و در کشورهای همسایه قرار داشت. مشهد به بزرگ‌ترین شهر این استان تبدیل شد. امروزه، این شهر در شرق کشور بزرگ‌ترین شهر ایران به حساب می‌آید.
جاذبه های تاریخی داخل شهر
شهر مشهد دارای جاذبه‌های تاریخی متعددی است که در ادامه به معرفی آنها خواهیم پرداخت:
مجموعه حرم امام رضا
این مجموعه اصلی‌ترین بنای مذهبی و معماری مشهد به حساب می‌آید که مجموعه‌ای از سازه‌های مهم از جمله بنای مسجد گوهر شاد می‌باشد که به قرن پانزدهم میلادی بازمی‌گردد. این حرم، آرامگاه امام رضا، هشتمین امام شیعیان دوازده امامی است.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: مجموعه حرم امام رضا (ع) و نقش آن در شکل گیری شهر زیارتی و شیعی مشهد
آرامگاه نادر شاه
این بنای یادبود در داخل مجموعه باغ موزه نادری قرار دارد. هوشنگ سیحون، هنرمند معاصر ایرانی، مجسمه ای چشمگیر از نادر را در آنجا طراحی نموده و ساخته است. این بنا، نادر را بر روی اسب نشان وی دهد در حالی که سه نفر نیز در پی او هستند. موزه این بنا دو تالار دارد: یکی از آنها آثاری را از دوره افشاریه به نمایش گذاشته است و دیگری تصاویری از نادر و کلنل محمد تقی خان پسیان را در بردارد.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: سرگذشت آرامگاه نادرشاه افشار در مشهد
خانه توکلی
این بنا در محدوده حرم امام رضا قرار گرفته است. در این عمارت تاریخی کاشی‌کاری و آجرکاری زیبایی به کار رفته است و در ورودی این بنا نیز آیاتی از قرآن حکاکی شده است.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: خانه توکلی مشهد؛ گذشته و امروز یک بنای قدیمی
خانه اردکانی
قدمت این بنا به اواخر دوره قاجار بازمی‌گردد و به عنوان یکی از آثار ملّی ایران به ثبت رسیده است.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: خانه اردکانی مشهد در ۲ بخش تابستان نشین و زمستان نشین
موزه شه لافتی
این موزه یکی از جاذبه‌های شهر مشهد است که مورد توجه گردشگرانی است که به فردوسی و شاهنامه علاقه‌مند می‌باشند. این موزه پیشتر زورخانه بوده و جزئیات جالبی برای بازدید دارد.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: جذابیت موزه شه لافتی مشهد در چیست؟
خانه داروغه
معماران روسی این بنا را در اواخر دوره قاجار بنا نمودند. خانه داروغه تا حدود سه دهه پیش به عنوان بنایی مسکونی کاربرد داشت اما در سال 1987 بعد از مرمت آن، به مکانی برای بازدید عموم تبدیل شد.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: خانه داروغه مشهد؛ یک خانه سنتی با حمام اختصاصی و شومینه
خانه وطن چی
ساخت این بنا در اواخر دوره قاجار انجام شده است و به عنوان یکی از آثار ملّی ایران به ثبت رسیده است.
آرامگاه پیر پالاندوز
این آرامگاه در بخش شمال شرقی مجموعه حرم حضرت امام رضا (ع) در شهر مشهد واقع شده است. شکل کلی بنا و نقاشی‌های درون آن نشان از معماری دوران صفوی دارد. این آرامگاه در سال 1578 میلادی ساخته شده است.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: آرامگاه پیر پالاندوز و سرگذشت عارف مدفون در آن
خانه غفوری
ساخت این بنا به دوره قاجار بازمی‌گردد و یکی از آثاری است که به ثبت ملی ایران رسیده است.
خانه کوزه کنانی
این عمارت دوران قاجار و در سال 1868 میلادی بنا شده است و مساحتی بیش از هزار متر مربع دارد. تزیینات این بنا از آجر است. در حال حاضر از این خانه به عنوان میراث فرهنگی استان خراسان رضوی و نیز به عنوان موزه مشروطیت استفاده می‌شود.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: خانه کوزه کنانی مشهد؛ تاریخچه، معماری و کاربری امروز
باغ خونی
این باغ مکانی است که ارتش تزاری روسیه از آنجا مسجد گوهرشاد را به توپ بست، اجساد زائران را به آن منتقل نمود و در همانجا دفن کرد. مدارک موجود در اوایل دوره قاجار نشان می‌دهند که باغ خونی به عنوان نمادی از باغ‌های ایرانی و در بخش جنوبی حصار شهر مشهد بنا شده است. این باغ به دلیل وجود چشمه‌ای در آن، به باغ چشمه نیز معروف است. در گذشته، در این باغ ۳ بنای جداگانه وجود داشته که 2 بنای آن به دلایلی تخریب شده است. وسعت این باغ در حال حاضر ۶/۵ هکتار می‌باشد.
آرامگاه میر غیاث الدین ملک شاه
قدمت ساخت این بنا به سال 1743 میلادی بازمی‌گردد. داخل مقبره این آرامگاه، تزئیناتی با کاشی‌کاری بسیار نفیس وجود دارد.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: آشنایی با آرامگاه میر غیاث الدین ملکشاه
خانه ملک
ساخت این بنا به اواخر دوران قاجار بازمی‌گردد. خانه ملک در گذشته بسیار وسیع‌تر بوده اما در حال حاضر فقط بخش بیرونی آن به جا مانده است.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: از خانه ملک مشهد دیدن کنید و مالک آن را بشناسید
موزه حمام شاه
قدمت این بنا به دوره قاجار بازمی‌گردد. این موزه در گذشته حمام مخصوص شاه و درباریان وی بوده است.
جاذبه های تاریخی خارج از شهر
شهر مشهد، علاوه بر جاذبه‌های تاریخی داخل شهر، مکان‌هایی دیدنی در خارج از شهر نیز دارد که در زیر به آنها اشاره خواهیم کرد:
آرامگاه فردوسی
این بنا آرامگاه مشهورترین شاعر ایرانی است که با نوشتن کتاب شعر خود “شاهنامه” در مدت 30 سال، در زمانی که نوشتن هر چیزی به زبان پارسی ممنوع بود، این زبان را زنده نگه داشت. این آرامگاه در توس قرار دارد.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: آرامگاه فردوسی؛ معماری و اهمیت پاسداشت این شاعر ایرانی
هارونیه
این بنا، از آثار تاریخی بزرگی است که در شهر توس قرار دارد. هارونیه نزدیک به آرامگاه فردوسی قرار دارد. هارونیه یک بنای آجری عظیم و بسیار ارزشمند برای بازدید به حساب می‌آید که معماری قرن چهاردهم میلادی را به نمایش می‌گذارد.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: هارونیه توس؛ بنای آجری بسیار قدیمی و با صلابت
کاخ خورشید
این بنا که به عمارت خورشید نیز شهر دارد در شهر کلات نادری، نزدیک به مرز ترکمنستان قرار دارد. معماری منحصر به فرد این بنا در ایران ارزش دیدن را دارد و حتی مسیر رفتن به این کاخ نیز بسیار جذاب است.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: کاخ خورشید کلات نادری با معماری بی مثال در ایران
ربات شرف
این بنا یکی از قدیمی‌ترین کاروانسراها در ایران است که در نزدیکی مرز افغانستان قرار دارد. رباط شرف در قرن دوازدهم میلادی، با یک حیاط 4 ایوانی و تزئینات آجری بسیار زیبا ساخته شده است. اگرچه این کاروانسرا یکی از مهم‌ترین کاروانسراها در جاده‌های تجاری بوده است، اما به نظر دورافتاده و پنهان می‌آید.
آرامگاه احمد جامی
این بنا، آرامگاه مشهورترین صوفی و شاعر ایرانی در تربت جام است. از قرن سیزدهم میلادی، هشت ساختمان مختلف در این آرامگاه ساخته شده است.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: آرامگاه احمد جامی در تربت جام؛ معماری و فضای متفاوت
آرامگاه عمر خیام
این بنا آرامگاه مشهورترین ریاضیدان و شاعر ایرانی قرن یازدهم است که ساختمان آن در قرن بیستم در نیشابور ساخته شد. معماری این آرامگاه از نظر هندسی پیچیده و جذاب است و در میان باغی زیبا قرار گرفته است.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: آرامگاه عمر خیام و معماری بی مثال آن
مقبره فریدالدین عطار
این بنا، آرامگاه صوفی، شاعر و نظریه‌پرداز عرفانی قرن دوازدهم میلادی است. ساختمان این بنا در قرن پانزدهم و در زمان حکومت تیموریان در شهر نیشابور ساخته شد.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: آرامگاه فریدالدین عطار؛ معماری بنا و جاذبه های اطراف
امامزاده محروق
این بنا، آرامگاه یکی از چهره‌های دینی قرن نهم میلادی ایران است که ساختمان آن در قرن شانزدهم میلادی در نیشابور ساخته شد.
مقبره خواجه ربیع
این مقبره که در 6 کیلومتری شمال مشهد قرار گرفته است، آرامگاه یکی از شاگردان امام رضا است که با خوشنویسی زیبای رضا عباسی تزئین شده است.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: مقبره خواجه ربیع مشهد؛ هنری و معماری والای ایرانی
مقبره خواجه مراد
این مقبره که مقبره یکی از شاگردان امام رضا است، خارج از شهر مشهد و در جادّه نیشابور قرار دارد.
مقبره خواجه اباصلت
این بنا نیز از مقبره‌های یکی دیگر از شاگردان امام رضا است که خارج از شهر مشهد و در جادّه نیشابور قرار گرفته است.
بند گلستان
این بند در دوران تیموریان احداث شده است و قدمت آن حدود ۵۰۰ سال می باشد. بند گلستان در ۸ کیلومتری غرب مشهد و بر روی رودخانه گلستان قرار دارد.
خانه فردوسی
این خانه در روستای پاژ و در ۱۵ کیلومتری شمال شرقی شهر مشهد واقع شده است. خانه فردوسی از دیوارهای خشتی و گلی و گچ اندود ساخته شده است. تاریخ ساخت این بنا مشخص نمی‌باشد.
جاذبه های طبیعی مشهد
در این قسمت به برخی از جاذبه‌های طبیعی شهر مشهد می‌پردازیم:
غار مغان مشهد
این غار به فاصله ۳۵ کیلومتری از شهر مشهد و در جنوب روستای مغان واقع شده است. غار مغان دو دهانه دارد و درون آن آثار استالاگمیت و استالاکتیت و چندین حلقه چاه نیز وجود دارد.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: غار مغان مشهد و ۵ تالار دیدنی این غار آهکی
درّه هفت حوض
این درّه در فاصله 16 کیلومتری مشهد و در جاده خلج قرار گرفته است. درّه هفت حوض، طبیعتی چشم‌نواز، زیبا و بکر دارد. این درّه یکی از مناطق ییلاقی مشهد به حساب می‌آید.
منطقه کوهسنگی یا پارک کوهسنگی
این منطقه در 8 کیلومتری مرکز شهر مشهد قرار گرفته است. منطقه کوهسنگی منطقه‌ای کوهستانی با کوه های سنگی می‌باشد که صعود از آنها بسیار ساده و آسان است.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: پارک کوهسنگی مشهد؛ یک منطقه تفریحی بزرگ داخل شهری
باغ گیاه شناسی مشهد
این پارک در خارج از شهر مشهد واقع شده است، اما با مترو می‌توان به آن دسترسی داشت. از میان جاذبه‌های این پارک می‌توان به باغ گل رز، باغ گیاهان دارویی و باغ درختان میوه اشاره نمود.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: باغ گیاه شناسی مشهد؛ گیاهان و امکانات آن
باغ وکیل آباد
این باغ شامل یک جنگل و باغ وحش محلی برای تفریح می باشد.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: باغ وکیل آباد مشهد؛ دیدنی ها و امکانات تفریحی آن
آبشار قره سو کلات
این آبشار در فاصله حدوداً 159 کیلومتری از شهر مشهد و در جنوب غربی روستای کلات نادری واقع شده است. آبشار قره سو کلات یکی از جاذبه های طبیعی مشهد می باشد که همواره میزبان عده فراوانی از گردشگران است.
غار درّه آل
این غار در روستایی با همین نام قرار گرفته است. این غار بسیار بکر و زیبا است. روستای آل خود نیز جاذبه‌ای طبیعی با درختان و جویبارهای زیبا می‌باشد.
روستای جاغَرق
این منطقه روستایی در فاصله 40 کیلومتری از شهر مشهد واقع شده است. روستای جاغرق از مناطق ییلاقی مشهد محسوب می‌شود و طبیعتی بکر دارد.
روستای ابرده
این روستا به دلیل داشتن معماری پلکانی، در میان گردشگران شهرت بالایی دارد.
همه ساله عده بسیاری برای بازدید از جاذبه های گردشگری مشهد به این شهر می روند. دیدنی های چشمگیر فراوان مشهد میلیونها نفر را روانه این مقصد گردشگری می کند. بسیاری از مردم از وجود جاذبه های تاریخی و طبیعی مشهد بی اطلاع هستند. امیدواریم که این مطلب شما را مصمم به کاوشی جدید در این شهر قدیمی ایران بنماید.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: روستای ابرده سفلی در شاندیز مشهد و جاذبه های آن
