مینای صبی که در دسته‌ی میناکاری از صنایع دستی ایران قرار می‌گیرد به خوزستان و هنرمندان «صائبین مَندایی» تعلق دارد. مندائیان یکی از اقلیت‌های مذهبی هستند که در ایران، عراق، کشورهای اروپایی و آمریکا سکونت دارند. این افراد پیرو یحیی بن زکریا (یوحنای معمدان) و از خویشاوندان عیسی (ع) به شمار می‌آیند.
به هر حال، هنر مزبور توسط هنرمندان این اقلیت مذهبی انجام می‌شود. اجرای این هنر در گذشته بر روی ظروف مختلف صورت می‌گرفت، اما امروزه استفاده از آن بیشتر در زیورآلات مرسوم است.
مینای صُبی
این نوع از میناکاری نمونه‌ی منحصربه‌فردی است که بیشتر بر روی طلا و نقره اجرا می‌گردد. این در حالی است که سایر میناکاری‌ها از جمله میناکاری اصفهان بیشتر روی فلز مس مشاهده می‌گردد.
هنرمندان این رشته‌ی هنری به سبب نقطه‌ی ذوب بالای طلا و نقره از این فلزات در کار خود استفاده می‌کنند. در انجام این کار هنری لازم است نقطه‌ی ذوب فلز پایه‌ی کار از مینا بالاتر باشد تا در حین کار ذوب نشود. فلز نقره در این کار جایگاه ویژه‌ای دارد. این فلز به دلیل سفیدی و درخشش، توجه این اقلیت مذهبی را به خود جلب کرده است؛ آنها این رنگ را نشانه‌ی نور می‌پندارند.
این هنر در گذشته بر روی فلزات کم ارزش انجام می‌شد، اما به تدریج طلا و نقره جایگزین فلزات مزبور گردید. نقوش حک شده بر روی این زیورآلات شامل تصاویر کوه، قایق، نخل، شتر، لنج، پل سفید اهواز، آهوی زرد خوزستانی و… است. هر کدام از این نقوش الهام گرفته شده از محیط، یک نماد محسوب می‌شود که در زیر به شرح برخی از آنها می‌پردازیم:
- نقش شتر، نمادی از اعتدال و میانه‌روی است.
- نخل، به عنوان نماد استواری و پایداری به کار می‌رود.
- آهو، نماد «عارف گرفتار دنیا» است که مشتاقانه به دنبال مطلوب خویش می‌گردد.
در کل، مهم‌ترین ویژگی مینای صبی انتخاب فرم ظروف، زیورآلات و نقوش به کار رفته در آن است. این ویژگی‌ها از فرهنگ، آیین، تاریخ و جغرافیای محل زندگی مندائیان نشأت می‌گیرند.
وجود حرکت در نقوشی از قبیل «کاروان‌های شتر، قایق‌های در حال حرکت و جریان آب»، یکی دیگر از ویژگی‌های بارز مینای صبی است. در واقع، این نقوش، نمادی از حرکت، جریان زندگی و گذران عمر محسوب می‌شوند. با توجه به این‌که هنرمندان این رشته‌ی هنری همواره در حال سفر و مهاجرت بوداه‌اند، چنین نقوشی در صنایع دستی آنها مشاهده می‌شود.
شهر ملی مینای صبی
این نوع میناکاری مختص شهر اهواز در استان خوزستان است. دیرینگی رشته‌ی مینای صبی در اهواز به هفتصد سال پیش می‌رسد و شیوه‌ی انجام آن به صورت سینه به سینه منتقل شده است.
اگرچه، بهترین نمونه‌‌های میناکاری در شهر اصفهان یافت می‌شود، اما شیوه‌ی انجام این هنر در اصفهان با اهواز تفاوت بسیار زیادی دارد. در ادامه به شرح برخی از این تفاوت‌ها می‌پردازیم:
- در شهر اهواز علاوه بر انجام میناکاری بر روی ظروف، قسمتی از آن قلم‌کاری می‌شود. به همین دلیل، شیوه‌ی میناکاری آن با شهرهای دیگر کاملاً متفاوت است.
- شهر اهواز تنها شهری است که در آن ظروف مینایی با دست ساخته می‌شوند. در واقع، شیوه‌ی انجام کار مطابق با همان روش سنتی و اصیل خود انجام می‌گیرد و هیچ دستگاهی برای آن ساخته نشده است.
- یکی دیگر از تفاوت‌های مینای صبی با سایر میناکاری‌ها در جنس فلز مورد استفاده در آن است. این فلز از طلا، نقره، مس و گوگرد، ترکیب می‌گردد.
- طلای مورد استفاده در این میناکاری نیز باید دارای عیار ۲۲ باشد. هنرمندان این عرصه اعتقاد دارند که طلای ۱۸ عیار به علت خشک بودن برای این کار مناسب نیست. طلای ۲۴ عیار نیز به علت نرم بودن نتیجه مطلوبی به دست نمی‌دهد.
- در صورتی که این نوع میناکاری بر روی نقره انجام شود، درصد خلوص این فلز باید در حدود ۹۰ درصد باشد. انتخاب فلز با این درصد خلوص به این سبب است که تحمل ضربات قلم‌کاری و میناکاری را داشته باشد.
همان‌طور که در مقدمه اشاره شد، مینای صبی به گروه خاصی از اقلیت‌های مذهبی به نام صائبین مندایی تعلق دارد. میناکاران و زرگران معروف این اقلیت معمولاً از خانواده‌های زیر هستند:
- خانواده چحیلی، خمیسی، عسکری، جیزان، دراجی و طاووسی.
این افراد در کارگاه‌ها و مغازه‌های فروش محصولات میناکاری، واقع در خیابان‌های نادری، امام و طالقانی شهر اهواز به این حرفه اشتغال دارند.
مینای صبی صنایع دستی ویژه‌ی اهواز است
مینای صبی که یکی از صنایع دستی ایران به شمار می‌رود، نمونه‌ی بی نظیری از میناکاری است که طرفداران خاص خود را دارد. این صنایع دستی به دلیل این‌که بر روی فلزات گران‌بهایی همچون طلا و نقره اجرا می‌شود، ارزش بسیار زیادی دارد. دستی بر ایران پیشنهاد می‌کند ضمن سفر به اهواز با تورهای ایرانگردی، از بازارهای مخصوص مینای صبی نیز دیدن کنید.
