دره خرم آباد، حیات و شکل گیری تمدنهای باستانی ایرانیان

دره خرم آباد
دره خرم آباد
نمایی از دره خرم آباد و طبیعت آن

دره خرم آباد یکی از مناطق بکر و اصیل با تاریخ غنی و فرهنگ و تمدن ارزشمند در منطقه غربی ایران است که نقش مهمی در شکل گیری تمدن های باستانی ایرانیان داشته است. این منطقه با داشتن پتانسیل بالای شرایط زیست محیطی و وجود آثار تاریخی متنوع، از دوران پارینه سنگی تا کنون مورد توجه جوامع انسانی بوده است. طبق یافته های محققان و باستان شناسان، این منطقه به عنوان راه ارتباطی میان مناطق اطراف خرم آباد شناخته شده و در دوران پیش از اسلام، دوران مس و سنگ و دوران تاریخ معاصر، از سکونتگاه های عمده بشر تلقی می شده است.

تاریخچه نام شهر و دره خرم آباد

شهر خرم آباد
نمای هوایی از شهر خرم آباد

شاپور خواست (خرم آباد کنونی) یکی از شهرهای مهم دوره حکومت ساسانیان است که به دستور شاپور دوم بنا نهاده شده است. متاسفانه پس از حمله قوم مغول به ایران، بناهای شهر شاپورخواست به طور کلی نابود شدند و از آن جز ویرانه ای باقی نماند.

نام دره خرم آباد تا قبل از پایان یافتن حکومت مغولان یعنی اواخر قرن 13 میلادی، در متون تاریخی وجود نداشت. با از میان رفتن دولت خوارزمشاهیان و مغولان، در قرن 14 میلادی، آثار تمدن باستان ایرانیان در اطراف قلعه فلک الافلاک به وجود آمدند و تمدن غنی دره خرم آباد به تدریج در راه شکوفایی خود قدم نهاد.

رونق و شکوفایی دره خرم آباد از دوران صفویه و در زمان حکومت شاه عباس اول آغاز گشت و تا دوران قاجاریه و زندیه نیز ادامه داشت.

مروری بر تاریخچه دره خرم آباد

آبشار بیشه دره خرم آباد
آبشار بیشه در دره خرم آباد

سنگ نوشته ها، طبیعت بکر و زیبا، نهرهای آب و بناهای تاریخی در این محل، نشان از رونق تدریجی تمدن و حیات در دره خرم آباد می باشند. شهر خرم آباد در طول تاریخ، مسیر گذر سلسله های سلجوقیان، آل حسنویه، ساسانیان، اتابکان، صفویان، قاجار و پهلوی بوده است.

دره خرم آباد در صد سال اخیر مورد پژوهش های باستان شناختی قرار گرفته است. سهم مطالعات باستانی و تاریخی که به دوران سنگ و مس مربوط می شود بسیار اندک است و بیشتر مطالعات به دوران پارینه سنگی، کاوش در غارها، پناهگاه های صخره ای و نیز حول محور شهر شاپورخواست و قلعه افلاک مربوط می شود.

تاریخ شناسان، باستان شناسان و محققان زیادی در طی سال های متمادی به مطالعه و بررسی تمدن ایرانی در دره خرم آباد مشغول بوده اند. نتایجی که از همه این یافته ها به دست آمده اند، بیانگر ویژگی های خاص خرم آباد می باشند. هنری فیلد در سال 1950 میلادی، ابزارهای سنگی مربوط به دوره پارینه سنگی را در غار کنجی خرم آباد جمع آوری نمود. رایت و همکارانش در سال 1975 میلادی موفق به کشف آثار سفالی در غار کنجی خرم آباد شدند. طبق نظر این گروه تحقیقاتی، این آثار به دوران گودین مربوط می شود.

شواهد باستان شناسی در طول دوره مس و سنگ در دره خرم آباد نشان می دهند این منطقه با گسست های کوتاه مدت همراه بوده است. این منطقه دارای ویژگی های منحصر به فرد خود بوده که موجب شده است در دوران قدیم با نواحی دیگر زاگرس متفاوت باشد و فرهنگ خاص خود را با ویژگی های محلی به نمایش بگذارد.

آب و هوا و موقعیت جغرافیایی این دره

شهر خرم آباد، شهری با اقلیم کوهستانی و مناظر بکر و طبیعی چشم نواز است. این شهر از سمت شمال به شهرستان بروجرد و سلسله، از سمت شرق به الیگودرز و درود، از سمت جنوب به شهرستان اندیمشک در خوزستان و از سمت غرب به شهرستان های پیرامون پلدختر مشرف می باشد.

آب و هوای دره خرم آباد، مدیترانه ای و معتدل است و میزان بارندگی در آن در مقایسه با سایر شهرهای اطراف، نسبتاً زیاد است. آب و هوای نیمه مرطوب این منطقه موجب پیدایش تنوع گونه گیاهی و چشمه های زیر زمینی درون شهر شده است. در فصل زمستان، میزان رطوبت هوا و بارندگی سالانه در دره خرم آباد به حداکثر مقدار خود می رسد.

طبق گزارشات هواشناسی، حداکثر دمای هوا در دره خرم آباد معادل 47 درجه سانتی گراد و حداقل دما، برابر با 14- درجه سانتی گراد و میانگین دمایی 2/17 درجه اعلام شده است. خرم آباد دارای اقلیم نیمه مرطوب با تابستان گرم و زمستان های نسبتاً سرد است.

دره خرم آباد تقریباً نیمی از روزهای سال را در شرایط خشکی به سر می برد و این دوره پس از پایان ماه آبان به پایان می رسد. بارندگی، تغییرات دمایی در طول شبانه روز، و میزان رطوبت هوا در دره خرم آباد مهم ترین عوامل مؤثر در تنوع آب و هوایی و پوشش های گیاهی این منطقه هستند که از دیرباز آن را مطلوب سکونت کرده اند.

بناهای تاریخی، نمادی از تمدن های باستان ایرانیان در این منطقه

دره خرم آباد یکی از مناطق زیبای ایران است که بناها و آثار باستانی منحصر به فردی را در دل خود جای داده است. این بناها نقش مهمی در شکل گیری تمدن های باستانی ایرانیان داشته اند. از مهم ترین جاذبه های این منطقه از استان لرستان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

قلعه فلک الافلاک در دره خرم آباد
تصویر هوایی از قلعه فلک الافلاک در دره خرم آباد
  • قلعه فلک الافلاک: قدمت این بنا به دوران ساسانیان باز می گردد. بنای کنونی این قلعه در حدود سده 13 میلادی بازسازی شد.
  • سنگ نبشته: این بنا یک کتیبه سنگی است که با خط کوفی و فارسی روی آن نوشته شده است. قدمت این بنای باستانی به دوران سلجوقیان، حدود سده 12 میلادی می رسد.
گرداب سنگی در خرم آباد
گرداب سنگی داخل شهر خرم آباد
  • گرداب سنگی: این بنا به دوران ساسانیان و حدود سده 13 میلادی باز می گردد.
مناره آجری خرم آباد
مناره آجری در داخل شهر خرم آباد
  • مناره آجری: این بنا یک مناره بلند با ارتفاع حدود 30 متر، دارای 99 پلکان است که بر روی یک سکوی سنگی قرار دارد. قدمت این بنای تاریخی به سده 10 میلادی می رسد.
پل شاپوری: دره خرم آباد
پل شاپوری در دره خرم آباد
  • پل شاپوری: قدمت این بنا و دوره ساخت آن مربوط به دوران حکومت ساسانیان است.
  • حمام تاریخی گپ: قدمت این بنا به دوران صفویان باز می گردد.
مقبره شجاع الدین خورشید در دره خرم آباد

  • مقبره شجاع الدین خورشید: این بنا در دوران صفویان و در دوره حکومت اتابکان لر و مقارن با فرمانروایی شجاع الدین خورشید ساخته شده است.
  • پل آجری: قدمت این پل به دوران صفویان مربوط می شود.
  • کاروانسرای شهنشاه: این بنا در دوره صفویان ساخته شده است.

اهمیت این دره در شکل گیری تمدن باستان ایرانیان در منطقه غرب ایران

گذر حکومت های مختلف از منطقه خرم آباد موجب پیدایش آثار تاریخی و فرهنگ های متنوع در این منطقه شده است. تمام جاذبه های گردشگری که در دره خرم آباد وجود دارند به دوره های مختلفی از تاریخ ایرانیان مربوط می شوند. دو مثال عینی عبارتند از:

  • قلعه تاریخی و با شکوه فلک الافلاک به دوران ساسانیان باز می گردد، و
  • مناره آجری در قرن دهم، سنگ نبشته در قرن دوازدهم و … ساخته شده اند.

وجود آثاری که به دوران مختلف تاریخی در دره خرم آباد مربوط می شوند، حاکی از چگونگی روند شکل گیری تمدن های باستانی ایرانیان در این منطقه از استان لرستان می باشد. این آثار گواه بارزی از نقش تعیین کننده دره خرم آباد در شکل گیری تمدن های باستانی ایرانیان می باشند.

درجه حرارت موافق و رطوبت لازم جهت کشاورزی و سکونت یکجانشینان دوران باستان در این ناحیه از فلات ایران از جمله عوامل اقلیمی برای شکل گیری تمدن باستان ایرانیان در منطقه غرب ایران بوده است.

نوع فرهنگ و پوشش مردم خرم آباد با اقوام لر، یکی از نشانه های غنی بودن تمدن باستانی این منطقه می باشد که ریشه در روزگاران قدیم دارد.

پوشش زنان خرم آبادی با سربندهای رنگی زیبا و لباس های بلند با رنگ های جذاب می باشد. پوشش مردان لر شامل یک دستار بر روی سر، کت نیم تنه و شلوار محلی لرستانی است. اینها همه حاکی از قدمت فرهنگ بومی پوشش و لباس در دره خرم آباد هستند. البته، افراد جوان تر از رنگ های شادتر و افراد مسن تر از رنگ های تیره تر استفاده می کنند.

دره خرم آباد کجاست؟

شهر خرم آباد، مرکز استان لرستان، به همراه کوهپایه‌ها و دره‌های پیرامون آن را می‌توان دره خرم آباد نامید که مهد سکونتگاه‌های اولیه بشر بوده‌اند. از هزاران سال پیش، این منطقه شاهد حضور نیاکان ما، سیر تحول زندگی آنها و انقراض برخی از آنها بوده است.

پرسش‌های متداول درباره دره خرم آباد

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.

دلیل شهرت و اهمیت دره خرم آباد در چیست؟

به دلیل کشفیات منحصر به فرد در دره خرم آباد، برخی کاوشگران قدمت زیادی را برای این دره تاریخی در نظر گرفته‌اند. در واقع، این دره یکی از قدیمی‌ترین سکونتگاه‌های بشر بوده است. شواهد تاریخی فراوانی موید همین واقعیت هستند.

قدمت دره خرم آباد چند سال است؟

طبق کاوش‌های صورت گرفته و آثار کشف شده در غار کلدر، قدمت دره تاریخی خرم آباد حدود 40 تا 54 هزار سال تخمین زده شده است.

دلیل شهرت غار کلدر چیست؟

این غار که در روستای قلعه سنگی شهرستان خرم آباد قرار دارد، در سال 1385 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. در این غار، دست‌افزارهایی کشف شده است که قدمتی 63 هزار ساله دارند. دیرینگی این غار مربوط به دوران ژوراسیک – دوران فرادیرینه‌سنگی – دوره نوسنگی برمی گردد.

چند غار در دره خرم آباد کشف شده است؟

غارهای بسیاری در این دره کشف شده اند که مشهورترین آنها عبارتند از کنجی، کلدر، یافته، پاسنگر، گراجنه و اشکفت قمری. طبق شواهد به دست آمده، این غارها مسکونی بوده‌اند.

اشتراک گذاری
نظرات 1
  1. سلام دوست عزیز نویسنده این کتاب علاقه وافری به تاریخ شهر وقوم خویش دارم

    تشکر بابت تحقیق و نوشتن این کتاب

    بعداز تکمیل خواندن نظرم را بیان خواهم کرد

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

قبلی
سرگرمی های قدیمی و بازی های سنتی ایران
بازی های سنتی ایران | بازی ها و سرگرمی های قدیمی

سرگرمی های قدیمی و بازی های سنتی ایران

هنگامی که به بررسی بازی های سنتی ایران می پردازیم، متوجه غنای این بعد از فرهنگ

بعدی
تاثیرات اجتماعی گردشگری بر جوامع محلی
تاثیرات اجتماعی گردشگری: جشن سده در یزد

تاثیرات اجتماعی گردشگری بر جوامع محلی

منظور از تاثیرات اجتماعی گردشگری، اثرات روابط مستقیم و غیرمستقیم گردشگران بر

نوشته‌های مشابه
مسابقه ایران شناسی ماهانه دستی بر ایران