تمدن باستانی جیرفت، مرکز تبادلات تجاری و فرهنگی در ایران قدیم

تمدن باستانی جیرفت، نمادی از تمدن چند هزار ساله ایران است. جیرفت یکی از شهرهای استان کرمان می باشد. آثار تاریخی و باستانی که توسط باستان شناسان از این ناحیه به دست آمده اند حاکی از آن هستند که تمدنی بس ارزشمند در این منطقه وجود داشته است. این آثاری بیانگر بخشی از فرهنگ و تمدن ایران قدیم به شمار می آیند.

موقعیت تاریخی جیرفت به دوران هزاره سوم باز می گردد. زمانی این منطقه پل ارتباطی بین تمدن ایلام در قسمت غرب و تمدن دره سند در قسمت شرقی بوده است. تمدن باستانی جیرفت برای اولین بار توسط یک باستان شناس ایرانی به نام یوسف مجید زاده در سال 2003 با تأکید بر حقایق هنری و معماری این منطقه مطرح شد. قدمت این منطقه به بیش از 4300 سال پیش باز می گردد.

این منطقه تاریخی در حال حاضر از جذاب‌ترین جاهای دیدنی جیرفت به حساب می‌آید که کاوشگران بسیاری را به خود جذب کرده است.

اکتشافات باستان شناسی مربوط به منطقه جیرفت

یک باستان شناس مجار به نام آئورل استین (Sir Aurel Stain) اولین فردی بود که در سال 1900 به مطالعه و تحقیق در این منطقه پرداخت. پس از وی باستان شناسان ایرانی و خارجی دیگری نیز به پژوهش درباره این منطقه باستانی پرداختند.

در گذشته تحقیقاتی در مورد تمدن باستانی جیرفت در زمان های مختلف انجام شده است. در حال حاضر نیز مطالعه و بررسی هایی توسط برخی محققان در این خصوص در دست انجام می باشند. بر اساس نتایج به دست آمده، تمدن های مناطق اطراف کرمان، سیستان و بلوچستان، ناحیه هلیل رود و تپه کُنار صندل در ارتباط با یکدیگر می باشند.

طبق نتایج باستان شناسی که از بررسی این مناطق به دست آمده است، قدیمی ترین آثار مکشوفه در جیرفت مربوط به بیش از 7000 سال پیش هستند. مجیدزاده، جیرفت را گاهواره تمدن نامید. کشف دست نوشته های زیگورات در جیرفت، دلیلی بر اثبات ادعای پروفسور مجیدزاده است.

تمدن مربوط به منطقه جیرفت و حوزه هلیل رود به عنوان یکی از مراکز مهم تمدن شرق، بسیاری از نیازهای صنعتی معابد و کاخ های سلطنتی را در هزاران سال پیش از میلاد برآورده می ساخته است. سرتاسر این حوزه را می توان از لحاظ باستان شناسی، منطقه ای ارزشمند تلقی نمود، به طوری که برخی از مورخان و محققان، نام “بهشت گمشده” را بر این منطقه نهادند.

جیرفت در زمان سلسله اتابکان سلجوقی، به عنوان پایتخت زمستانی شاهان انتخاب شده بود. آب و هوای مطبوع، تنوع پوشش گیاهی، حاصل خیزی خاک و وجود گونه های جانوری این منطقه، دلیل محکمی برای این انتخاب بوده است.

کشف دست خط و زیگورات به انضمام آثار فرهنگی که در منطقه جیرفت در ایران قدیم یافت شده اند، نشان دهنده آن است که تمدن باستانی جیرفت دست کم هم دوره با تمدن بین النهرین و سومریان می باشد.

مهمترین یافته های باستان شناسی در تمدن باستانی جیرفت

کشفیات باستان شناسی متعلق به منطقه جیرفت نشان می دهند بیش از نیمی از محوطه هایی که در این منطقه وجود دارند، گورستان ها است. این گورهای قدیمی، قدمتی در حدود 5000 سال پیش از میلاد دارند. همچنین آثار به دست آمده از این گورستان ها حاکی از آن است که مردم ایران قدیم که در این منطقه سکونت داشته اند، به زندگی پس از مرگ اعتقاد داشتند و به همین دلیل به همراه مردگان خود، اشیای باستانی را دفن می کردند.

یکی از جاذبه های تمدن باستانی جیرفت، کشف سازه زیگورات در این منطقه است. زیگورات، یک سازه یا بنای چند طبقه می باشد که از خشت ساخته شده است. قدمت زیگورات جیرفت به حدود نیمه اول هزاره سوم قبل از میلاد باز می گردد. باستان شناسان هنوز موفق به کشف برخی از ورودی های اصلی بنای زیگورات نشده اند، زیرا قسمت های اصلی این بنا هنوز در زیر خاک مدفون است.

کشف بسیار جذاب دیگری که نمادی از تمدن باستانی جیرفت است، دستخط یا خط نوشته باستانی نام دارد که در حدود 30 کیلومتری جیرفت کشف شده است. این خط باستانی متعلق به حدود 3000 سال پیش از میلاد است که حدودا همزمان با اختراع خط در منطقه بین النهرین می باشد.

سایر یافته ها و نقوش مربوط به تمدن باستانی جیرفت

در نتیجه حفاری ها و اکتشافات باستان شناسی که در منطقه جیرفت انجام شده است، تعداد بسیار زیادی ظروف و اشیای قدیمی یافت شده اند که همگی نشان دهنده غنای فرهنگ و تمدن در این منطقه از ایران قدیم می باشند.

بخش بزرگی از اکتشافات مربوط به این منطقه، ظروف تزئینی با نقوش گل و برجسته کاری هستند. در برخی از این ظروف، آثار کنده کاری به چشم می خورند. برخی از آثار نیز شامل تندیس های انسان و جانوران از سنگ، صابون، مفرغ، چوب و … هستند. آثار سفالی قدیمی نیز از این منطقه به دست آمده اند.

طرح ها و نقش های جانوران، وسایل شکار، تزئینات و کنده کاری ها در آثار باستانی جیرفت، نشان دهنده تعامل این تمدن با تمدن سومری و بین النهرین است. در بین این یافته ها، آثار عروسک سازی، سنگتراشی و مجسمه سازی نیز مشاهده شده اند.

تمدن جیرفت، نماد فرهنگ و تمدن ایران قدیم

گنجینه های زیبا و چشم نواز به همراه آثار باستانی و اشیای قدیمی که از منطقه تاریخی جیرفت به دست آمده اند، نماد غنای تمدن و فرهنگ مردم و اساطیر این منطقه از ایران قدیم هستند. مردمی در جیرفت قدیم زندگی می کرده اند که بیش از سایرین به حیات خود پس از مرگ می اندیشیده اند و به آن اعتقاد راسخ داشتند.

زیگورات، خط نوشته و اشیای ساخته شده با نقوش زیبا و یکتا، نشان دهنده حکومت مقتدر و منظم پادشاهان آن دوره هستند. به واسطه تمدن باستانی جیرفت در ایران باستان، این منطقه به عنوان یکی از ارزشمندترین مراکز ظهور تمدن های بشری ماندگار، انقلابی عظیم در دنیای باستان شناسی بر پا کرده و به جهانیان معرفی شده است. جا دارد که این معرفی ها در ابعاد وسیع تری صورت بگیرند.

جیرفت کجاست؟

جیرفت در جنوب استان کرمان قرار دارد. این شهر دارای موقعیت کوهستانی و دشتی است. به دلیل موقعیت جغرافیایی و آب و هوای جیرفت، به آن «هند ایران» نیز می‌گویند. در زیر موقعیت دقیق جیرفت را مشاهده می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره تمدن باستانی جیرفت

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.