آتشکده بهرام تهران که به نام‌های «تپه میل» و «آتشکده ری» نیز شناخته می‌شود، در ۱۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر ری تهران و در شهر قلعه نو قرار دارد. علت نام‌گذاری این آتشکده به تپه میل بدان جهت است که هم‌اکنون از بنای اصلی آن فقط دو پایه باقی مانده است و این پایه‌ها از فاصله‌ی دور، مشابه میل به نظر میرسند. در گذشته، به بناهای مناره‌شکلی که در بالای آن آتش می‌افروختند تا کاروانیان در تاریکی راه خود را بیابند، میل گفته می‌شد.
این بنا که از جاهای دیدنی تهران به حساب می‌آید، به ایران پیش از اسلام تعلق دارد و بقایای آن در تاریخ ۱۳۳۴ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.
تاریخ آتشکده بهرام تهران و کاربری امروز آن
بر اساس گمانه‌زنی‌های برخی باستان‌شناسان، آتشکده بهرام متعلق به دوره‌ی ساسانیان است. نظریه‌های مختلفی درباره‌ی زمان تخریب آن وجود دارد. برای نمونه، تعدادی از محققان معتقدند که این بنا را اسکندر مقدونی تخریب کرده است. با این حال، با اندکی کندوکاو در تاریخ ایران متوجه می‌شویم که زمان حمله‌ی اسکندر مقدونی به ایران، به قبل از دوره‌ی ساسانیان مربوط می‌شود. بنابراین، این نظریه در صورتی می‌تواند صحیح باشد که این بنا در دوره‌ی هخامنشیان ساخته شده باشد.
تعدادی دیگر از محققان نیز معتقدند بنای این آتشکده در زمان حمله‌ی اعراب به ایران تخریب شده است. از سویی دیگر، در کتابی به‌نام «مروج‌الذهب» از مسعودی چنین می‌خوانیم که فریدون آتشکده بهرام را ساخته است و دیرینگی آن به زمان پیش از زرتشت برمی‌گردد. در این کتاب، چنین عنوان شده است که اعراب با صلح وارد ایران شدند و هیچ آسیبی به این آتشکده وارد نکردند. اگر چنین باشد، احتمالاً بنای آتشکده بهرام پس از حمله‌ی اعراب به ایران نیز سالم بوده است.
بر اساس نظرهای گوناگونی که گفته شد، اعلام تاریخ دقیقی برای ساخت بنای آتشکده بهرام تهران ممکن نیست. بنابراین، تا زمان یافتن سندی قطعی درباره‌ی این آتشکده، نمی‌توان هیچ‌کدام از دیدگاه‌های موجود درباره‌ی آن را تأیید یا رد کرد.
گفتنی است که این بنا امروزه تحت‌مالکیت سازمان میراث فرهنگی قرار دارد و به‌عنوان سایت موزه استفاده می‌شود.
ویژگی‌ها و سبک معماری آتشکده بهرام
بنای آتشکده بهرام تهران که در منطقه‌ای با وسعت ۸۰۰ در ۹۰۰ متر قرار دارد، با استفاده از مصالحی از قبیل سنگ، ساروج، خشت و گل ساخته شده است. ارتفاع این آتشکده از دشت‌های اطراف به حدود ۱۸ متر و ابعاد تقریبی آن به ۲۵ در ۲۰ مترمربع می‌رسد.
بنای آتشکده در بالای تپه‌ای بلند قرار دارد که در پیرامون آن، افزون بر تپه‌های کم‌ارتفاع دیگر، نیزارهایی نیز مشاهده می‌شوند. وجود این نیزارها مشخص می‌کند که در گذشته، دریاچه‌ای در محوطه‌ی اطراف تپه بوده است که هم‌اکنون اثری از آن باقی نمانده است.
بنای آتشکده بهرام به‌صورت تالار ستون‌داری ساخته شده است که دو ردیف ستون چهارگوش سه‌تایی دارد و محوطه‌ی تالار را به سه قسمت تقسیم می‌کند. این بنا در جهت شرقی‌غربی قرار دارد و در گذشته، در ضلع شرقی آن ایوانی با چهار ستون مدور وجود داشته است.
هم‌اکنون، با توجه به تخریب‌های صورت‌گرفته، از بنای چهارتاقی و زیبای این آتشکده فقط دو پایه برجای مانده است. همچنین، یک جفت قوس هلالی از پوشش بنا در ضلع شرقی باقی مانده، اما بخش عمده‌ای از ضلع غربی آن تخریب شده است.
شایان ذکر است در آتشکده بهرام، راهروی کم‌عرض تونل‌مانندی در طول محور اصلی تالار وجود دارد که جلوه‌ی زیبایی به آن می‌بخشد. این راهرو سراسر طول تالار را از زیر زمین طی می‌کند و در انتهای غربی تالار، راهروی هم‌عرض دیگری بر آن عمود می‌شود. ورودی اصلی راهروی مدنظر در ضلع شرقی، زیر ایوان اصلی قرار دارد.
روی دیوارهای تالار آتشکده بهرام تهران نیز تزیینات زیبای گچ‌بری وجود دارد که جزو ویژگی‌های متمایزکننده‌ی آن محسوب می‌شود. این گچ‌بری‌ها به‌صورت طرح‌های هندسی کار شده‌اند که گاه به‌عنوان طرح اصلی و گاه به‌عنوان طرح حاشیه‌ای برای نقش اصلی استفاده شده‌اند. نقش‌های اصلی نیز شامل انواع نقش‌های گیاهی برگرفته از طبیعت و نقش‌‌هایی از حیوانات هستند. امروزه، روی یکی از دیوارهای آتشکده نقش نوعی ماهی باقی‌مانده که گویی کاملاً طبیعی است.
به‌موجب وقوع طوفانی در سال ۱۳۹۵ خورشیدی در شهر ری تهران، سازه‌ی حفاظتی این آتشکده بسیار آسیب دید. همین باعث شد که برای مدتی بازدید از آن ممنوع شود تا بازسازی کلی روی بنا صورت گیرد. بدین ترتیب، سازه‌ی اصلی مرمت شد. خوشبختانه فضای خشتی این بنا تخریب نشد و گچ‌بری‌های آن نیز کمترین آسیب را دیدند.
کاوش‌ها و مرمت‌های صورت‌گرفته روی بنا
ساختمان آتشکده بهرام تهران اولین بار در سال ۱۲۹۲ خورشیدی توسط شخصی فرانسوی به‌نام «ژاک دو مورگان» بازسازی شده است.
درباره‌ی کاوش‌های صورت‌گرفته روی این بنا نیز می‌توان به این کاوش‌ها اشاره کرد:
- کاوش توسط باستان‌شناس آمریکایی به‌نام «اریک اشمیت» در سال ۱۳۱۲ خورشیدی
- کاوش توسط باستان‌شناسی ایرانی به‌نام «فیروزه شیبانی» در سال‌های اخیر
مختصری درباره‌ی کاربرد آتشکده در گذشته و هم‌اکنون
همان طور که مطلع هستید، آتشکده مکانی است که پیروان آیین زرتشت در آن به عبادت و نیایش و انجام مراسم دینی مشغول‌اند. برای نمونه، خواندن نیایش‌های موجود در یسنا و گات‌های اوستا از جمله‌ی این مراسم هستند.
زرتشتیان معمولاً در آتشکده جایگاه ویژه‌ای برای آتش در نظر می‌گیرند و همواره آن را روشن نگاه می‌دارند. سپس، در مقابلش می‌ایستند و اهورامزدا را ستایش می‌کنند.
هنگام رواج دین زرتشت در کشورمان، آتشکده‌های زیادی در شهرستان‌های مختلف ساخته شده بود که هم‌اکنون بقایای بسیاری از آنها وجود دارند. دیرینگی ساخت بسیاری از این آتشکده‌ها به دوره‌ی ساسانیان مربوط می‌شود. پس از این دوره و با ورود اسلام به ایران، بسیاری از آتشکده‌ها تخریب شدند و به‌تدریج کارکرد خود را از دست دادند. برخی از این آتشکده‌ها نیز بر حسب نیاز، جای خود را به مساجد دادند.
استاد پیرنیا، نظریه‌پرداز معماری سنتی ایران، اعتقاد دارد که آتشکده بهرام «مهریز» یا «مهرپادین» یعنی محل نیایش مهر (از ایزدان آیین مزدیسنا) است. با توجه به قرارگرفتن این آتشکده در خارج از حصار شهر ری و متعلق‌بودن آن به دوره‌ی ساسانیان، بسیاری از صاحب‌نظران، پادشاهان ساسانی ری را پیرو آیین مهرپرستی می‌پندارند که معبد بیشتر آنها در خارج از شهر بوده است. به‌دلیل شباهت طرح کلی آتشکده بهرام با معابد مهری این نظریه می‌تواند درست باشد.
البته، تعدادی از باستان‌شناسان نیز معتقدند که پادشاهان ساسانی از آتشکده بهرام به‌عنوان کاخ استفاده می‌کردند؛ چراکه به‌طور معمول بیشتر کاخ‌های ساسانی در خارج از حصار شهر ری قرار داشتند و پادشاهان این دوره در آن به استراحت و شکار مشغول می‌شدند.
مسیر دسترسی به آتشکده بهرام تهران
علاقه‌مندان می‌توانند برای بازدید از این آتشکده، به شهر ری تهران سفر کنند و در فاصله‌ی ۱۲ کیلومتری از جنوب شرقی آن، مسیر خود را به‌سمت ورامین تغییر دهند. بدین ترتیب، پس از ۱۲ کیلومتر رانندگی در این مسیر، به ورودی جاده‌ی فرعی روستای چال‌طرخان و عشق‌آباد میرسند.
چنانچه وارد جاده‌ی چال‌طرخان شوند، در ابتدای مسیر، آتشکده بهرام به چشم می‌خورد که بر بالای تپه‌ای بلند در همین روستا قرار دارد. از قسمت پایین تا نوک تپه مسیری تعبیه شده است که به‌واسطه‌ی آن، می‌توان آتشکده را از نزدیک مشاهده کرد.
بازدید از آتشکده بهرام تهران را از دست ندهید
آتشکده بهرام به‌دلیل قدمت خود و داشتن تزیینات گچ‌بری زیبا شهرت بسیاری دارد. بنابراین، چنانچه مشتاق هستید از آتشکده بهرام بازدید کنید، می‌توانید با اتومبیل شخصی یا با تورهای ایرانگردی به تهران سفر کنید. دستی بر ایران ضمن معرفی این آتشکده و سایر جاذبه های گردشگری تهران شما را به رعایت اصول گردشگری مسئولانه فرا می‌خواند.
آتشکده بهرام کجاست؟
این آتشکده در ۱۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر ری به سمت ورامین، بالای تپه‌ای در روستای چال‌طرخان قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این آتشکده را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول آتشکده بهرام تهران
اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوالتان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.
آتشکده بهرام ری به چه دوره‌ای از تاریخ متعلق است؟
درباره‌ی زمان ساخت این آتشکده اختلاف‌نظرهای زیادی وجود دارد. عده‌ای زمان ساخت آن را به دوره‌ی ساسانیان و عده‌ای دیگر به دوره‌ی هخامنشیان نسبت می‌دهند.
چرا به آتشکده بهرام تپه میل می‌گویند؟
با توجه به اینکه از بنای اصلی آتشکده بهرام تهران دو پایه باقی مانده است و این پایه‌ها از دور مشابه میل به نظر میرسند، به تپه میل شهرت دارد.
آیا این آتشکده همان آتشکده بهرام گور است؟
دراین‌باره اطلاعات موثقی در دست نیست. در واقع، گمان بر این است که این بنا همان آتشکده بهرام گور باشد.
