گنبد جبلیه کرمان از جمله آثار شاخص و از جاهای دیدنی کرمان است که در منتهی الیه شرقی کرمان واقع شده است. این بنا به نام های دیگری از قبیل گنبد گبری، گنبد زیگ و موزه سنگ کرمان شناخته می شود. در نزدیکی گنبد مزبور، دو قبرستان به نام های صاحب الزمان و سید حسن مشاهده می شوند.
دیرینگی این گنبد را به دوره ساسانی نسبت می دهند که البته ابهاماتی در مورد آن وجود دارد. با توجه به شیوه معماری بنا، خصوصیات ظاهری و … می توان تا حدودی ابهام مربوط به زمان ساخت آن را برطرف کرد. این اثر تاریخی، به دلیل ویژگی های منحصر به فردی که دارد، در سال ۱۳۱۶ خورشیدی، به ثبت ملی ایران رسید.
گمانه هایی در مورد دیرینگی گنبد جبلیه کرمان
به اعتقاد مردم کرمان، در گذشته این بنا مقبره یکی از زرتشتیان بوده است. عده ای نیز عقیده دارند که مکان مزبور مقبره سید محمد تباشیری است.
علاوه بر آن، پژوهشگران اروپایی نظیر هیلن براند این گنبد را متعلق به دوره سلجوقی می دانند. از طرف دیگر، برخی پژوهشگران معتقدند که کلمه جبلی در بنای مزبور، تحریف یافته کلمه گبری است. در این مورد، مطابق قواعد اشتقاق های فارسی ″گ″ به ″ج″ تبدیل شده است. با توجه به کلمه گبر (به معنای زرتشتی) این بنا را متعلق به دوره پیش از اسلام می پندارند.
همچنین، برخی از باستان شناسان این گنبد را متعلق به اواخر دوره ساسانی می پندارند که در اوایل دوران ایران پس از اسلام مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. البته، این امکان نیز وجود دارد که در اوایل اسلام و با الهام از معماری ساسانی بنا شده باشد.
به هر حال، گنبد جبلیه کرمان مربوط به هر دوره ای که باشد، استحکام بسیار زیادی دارد و در طول زمان و در برابر شرایط محیطی، مقاومت زیادی داشته است. در سال ۱۳۸۳ خورشیدی، این بنا به موزه سنگ کرمان تغییر کاربری داد.
ویژگی ها و سبک معماری
بنای هشت ضلعی گنبد جبلیه کرمان، بنایی بسیار زیباست که عمده مصالح آن از سنگ می باشد. با این وجود، مصالح به کار رفته در دیواره های بیرونی این بنا، سنگ لاشه با ملات گچ و در دیواره داخلی، آهک می باشد.
علاوه بر آن، برای ساخت گنبدی که بر بالای بنای مزبور قرار دارد، از آجر استفاده شده است. در گذشته، قسمت داخلی این گنبد تزیینات زیبایی از گچ بری داشت که امروزه تقریبا بخشی از آن از میان رفته است. ارتفاع این بنا از سطح زمین تا نوک گنبد حدود ۱۸ متر می باشد.
گفته می شود که در ساخت بنای مزبور، به جای آب از شیر شتر بهره گرفته اند. شاید علت استحکام و عدم تخریب آن در طول زمان همین باشد. البته، برخی از کارشناسان و صاحب نظران، این عقیده را قبول ندارند. علت استحکام این بنا را می توان تا حدی مرهون عرض سه متری پی آن دانست.
در هشت جهت بنای مزبور، درگاه هایی به عرض دو متر تعبیه شده بودند. اخیرا برای استحکام بنا و جلوگیری از تخریب آن، بیشتر درگاه ها با سنگ مسدود شده است و فقط یکی از آنها را باز گذاشته اند.
نمای بیرونی گنبد جبلیه کرمان
در حقیقت، نمای بیرونی این ساختمان از ۳ بخش مختلف تشکیل شده است که به شرح ذیل می باشند:
بخش پایینی: این بخش شکلی هشت ضلعی دارد و دارای دیوارهای بسیار ضخیم می باشد. در هر ضلع بخش پایینی یک تاق نمای بزرگ قوس دار وجود دارد که داخل قوس ها، نغول یا لوحی تزیینی برای کم کردن فشار تعبیه شده است. این لوح تزیینی شکلی شبیه مربع و مستطیل دارد و در داخل آن نورگیرهای بزرگی ساخته شده اند.
علاوه بر آن، در طرفین تاق نمای مزبور، دو نغول در بالای هم قرار گرفته اند. نغول پایینی دارای قوس جناغی و نغول بالایی مستطیل شکل می باشد.
بخش میانی: در بالای قسمت پایینی قرار دارد. مابین قسمت پایینی و میانی، یک پاگرد به عرض ۱.۵ متر تعبیه شده است که برای تسهیل رفت و آمد بین دو بخش ایجاد شده است.
در قسمت میانی، تاق نمایی با قوس تیز وجود دارد که درست در بالای نورگیرهای مستطیل شکل قسمت پایینی واقع شده است. این قسمت همانند قسمت پایینی به صورت هشت ضلعی است و در میانه اضلاع آن به طور یک در میان نورگیرهایی مشاهده می شوند. در سال های اخیر، برای این نورگیرها شیشه هایی کار گذاشته اند.
قسمت فوقانی: بین قسمت فوقانی و میانی نیز فاصله ای به عرض یک متر به عنوان پاگرد وجود دارد. این پاگرد همانند حلقه ای پیرامون بنا را فراگرفته است و دارای ۳۲ ضلع و ۲۴ نغول مستطیلی شکل افقی می باشد. در ساخت این قسمت بر خلاف قسمت های پایینی و میانی (تماما از سنگ) از آجر و سنگ استفاده شده است. تاق نماها و نغول های موجود در این قسمت برای کاهش ضخامت دیوارها ایجاد شده اند.
بر روی بخش فوقانی، گنبدی از آجر سفید به قطر دوازده متر تعبیه شده است. ارتفاع ساقه دایره ای شکل این گنبد به ۸ متر می رسد و مانند سایر قسمت های بنای گنبد جبلیه کرمان از سنگ ساخته شده است. در میانه ساقه گنبد نورگیری مشاهده می شود.
بنا بر آثار باقی مانده از این گنبد، گمان می رود که سازندگان بنا قصد داشته اند آن را به صورت دوپوش بسازند. با این وجود، کار نیمه کاره رها شده است. البته، این احتمال نیز وجود دارد که پوش بیرونی در گذر زمان تخریب شده باشد.
بازدید از بنای مستحکم گنبد جبلیه کرمان را از دست ندهید
گنبد جبلیه کرمان از جمله بناهایی است که در طول زمان های مختلف، شکل ظاهری خود را حفظ کرده است. این بنا از جمله بناهایی است که به دلیل زیبایی های بی نظیر خود در نمای خارجی و داخلی، همه ساله پذیرای گردشگران بسیاری می باشد.
اگر قصد مسافرت به شهر کرمان را دارید، می توانید سفر خود را با تورهای ایرانگردی آغاز کنید. هنگام مسافرت به این شهر بازدید از گنبد مزبور را فراموش نکنید. ″دستی بر ایران″ با معرفی جاذبه های گردشگری کرمان شما را به بازدید از گنبد جبلیه کرمان دعوت می کند.
گنبد جبلیه کجاست؟
گنبد جبلیه در خیابان شهدا، نزدیک مسجد صاحب‌الزمان، در شرقی‌ترین منطقه‌ی شهر کرمان قرار دارد. در نزدیکی گنبد، دو قبرستان «صاحب‌الزمان» و «سید حسن» هستند. موقعیت مکانی دقیق این گنبد را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره گنبد جبلیه کرمان
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوال‌هایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
قدمت گنبد جبلیه به چه زمانی باز می‌گردد؟
برخی باستان‌شناسان، دیرینگی گنبد جبلیه را مربوط به اواخر دوره‌ی ساسانیان می‌دانند. البته، پژوهشگرانی مانند هیلن براند، قدمت گنبد را تا دوره‌ی سلجوقیان برآورد می‌کنند. برخی پژوهشگران نیز معتقدند که کلمه‌ی «جبلی»، تحریف‌یافته‌ی کلمه‌ی «گبری» است؛ ازاین‌رو، گنبد جبلیه یا «آتشکده گبری» متعلق به دوران پیش از ورود اسلام به ایران است.
تزیینات داخل گنبد جبلیه کرمان چگونه است؟
داخل گنبد جبلیه، گچ‌بری‌ها و تزییناتی وجود داشته است که قسمت بالای آن ریخته و قسمت پایین را تخریب کرده‌اند. برای تبدیل هشت‌ضلعیِ نقشه‌ی بنا به دایره‌ی ساقه‌ی گنبد، شانزده تاق‌نما یا قوس تیزدار ایجاد شده است. چهارچوبه‌ی نغول‌های داخلی در تیزه قوس گره‌خوردگی دارد که می‌توان آن را نوعی تزیین دانست.
ویژگی‌ها و سبک معماری گنبد جبلیه کرمان چیست؟
بنای گنبد جبلیه کرمان هشت‌ضلعی است و در ساخت آن، عمدتاً از سنگ استفاده شده است. به‌احتمال زیاد، علت استحکام این بنا، عرض سه متری پی آن باشد.
در هر ضلع گنبد جبلیه، دری به عرض دو متر قرار دارد که در حال حاضر، به‌خاطر حفظ استحکام بنا، هفت در را با سنگ پوشانده‌اند. گنبد بنا، تک‌پوش، از آجر سفید و به قطر دوازده متر است.
در حال حاضر، چه موزه‌ای در گنبد جبلیه کرمان دایر است؟
در سال‌های اخیر، موزه سنگ کرمان در گنبد جبلیه دایر شده است.
