چفیه به بافت نوعی سربند اطلاق می‌شود که به نام‌‌های «چَپیه» و «کوفیه» نیز شهرت دارد. این سربند، بخشی از لباس سنتی مردم خاورمیانه محسوب می‌شود. هرچند که اولین بار این سربند در شهر کوفه تولید شده است، لیکن چفیه بافی در ایران نیز رواج دارد و از صنایع دستی ایران به حساب می‌آید. نام چفیه کاملاً بین مردم ایران جا افتاده است، اما برخی معتقدند به جای آن باید از نام کوفیه استفاده کرد.
تاریخچه چفیه بافی در ایران
تاریخچه چفیه بافی در ایران، به طور دقیق مشخص نیست. از نظر برخی کارشناسان، پارچه‌ای که در سنگ‌نوشته‌های سربازان هخامنشی در تخت جمشید به چشم می‌خورد، شبیه چفیه است. آنها به استناد این تصاویر، شروع چفیه‌بافی در ایران را به آن تاریخ نسبت می‌دهند، اما چفیه بافی، بعد از انقلاب سال 1357 و هنگام جنگ ایران و عراق اوج گرفت.
چفیه بافی چیست؟
چفیه بافی، بافت نوعی پارچه‌ی پنبه‌ای است که از آن برای محافظت از سر، چشم و دهان در برابر گردوغبار و شن استفاده می‌کنند. در گذشته، استفاده از چفیه، به خصوص در مناطق بیابانی، کاملاً متداول بود. چفیه‌بافی را با دستگاه سنتی مخصوص این کار می‌بافند که همان دستگاه نساجی سنتی است.
اندازه چفیه
معمولاً چفیه را در اندازه‌های یک در یک متر می‌بافند، اما در اندازه‌های زیر هم بافته می‌شود:
- چفیه به شکل مربع در اندازه 1.5 در 1.5 متر
- چفیه به شکل مستطیل در اندازه 1.5 در 1.2 متر
رنگ‌ها و طرح‌های چفیه
چفیه‌بافی را به شکل و در طرح‌های خاصی انجام می‌دهند. چفیهها در رنگ‌های زیر وجود دارند:
- سفیدِ ساده، سفید-مشکی، قرمز-سفید، قرمز-مشکی، سبز روشن و زرد، آبی-سفید، آبی-سیاه، زرد و قرمز و…
طرح‌های چفیه‌بافی در ایران نیز به شرح زیر هستند:
- راه راه، چهارخانه، ساده، شطرنجی.
انواع چفیه
چفیه، علاوه بر محافظت از گرد و غبار، یا استفاده به عنوان عرق چین، کاربرد دیگری نیز دارد. مردم جهان چفیه را به عنوان نمادی از مقاومت می‌شناسند. این سربند را اکثر مبارزان مسلمان، در جنگ‌های مختلف استفاده می‌کنند. چفیهها به انواع مختلفی تقسیم می شوند که مشهورترین آنها به شرح زیر هستند:
چفیه فلسطینی
چفیه فلسطینی از سایر چفیهها مشهورتر است. زمینه‌ی این چفیه، سفید است و طرح‌های چهارخانه‌ی آن به رنگ سیاه هستند. چفیه‌ی فلسطین، نمادی از مقاومت مردم فلسطین به شمار می‌آید. نقش‌و‌نگارهایی که در چفیه فلسطینی به کار رفته، به پرنده و دریای فلسطین اشاره دارد. در مناطق زیر از چفیه فلسطینی استفاده می‌کنند:
- عراق، خوزستان، سوریه، فلسطین، اردن.
چفیه سفید-ساده
این چفیه، سفید است و هیچ نقش‌ونگار یا خطی ندارد. چفیه‌ی سفیدِ ساده را بیشتر در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس استفاده می‌کنند. این چفیه، بخشی از پوشش اصلی اعراب حاشیه خلیج فارس به شمار می‌رود.
چفیه مصار
چفیه «مِصار»، طرح‌دار است، این چفیه از سایر چفیهها فاخرتر است و در کشورهای زیر از آن استفاده می‌کنند:
- عمان، یمن، امارات، عربستان صعودی، قطر، کشورهای حوزه خلیج فارس، اعراب خوزستان.
چفیه ایرانی
چفیه ایرانی یکی از صنایع دستی ایران است که رونق زیادی دارد. این نوع سربند را هم به صورت سنتی و هم به صورت صنعتی می بافند. چفیه ایرانی، به دستمال یزدی شباهت زیادی دارد، اما از چفیه فلسطینی نیز تأثیر گرفته است.
چفیه ایرانی در زمان جنگ ایران و عراق
چفیه بافی در ایران، در طول جنگ ایران و عراق، ارزش ویژه‌ای پیدا کرد. در این زمان، رزمندگان از چفیه برای موارد زیر استفاده می‌کردند:
- جلوگیری از شناسایی شدن، جلوگیری از ورود گردوغبار به حلق و بینی، عرق چین، سفره نان، سجاده، دستمال، حوله حمام، روانداز و زیرانداز، باند زخم و جراحت، بقچه وسایل، طناب و…
با توجه به جهانی شدن چفیه، به عنوان نماد مقاومت، چفیه‌بافی همچنان رونق دارد. ارتش، سپاه، بسیج و مردم عادی نیز از چفیه استفاده می‌کنند.
چفیه قرمز نماد چیست؟
رنگ چفیه، باورها، آداب و رسوم اقوام، هنر و صنایع دستی آنها را نشان می‌دهد. معمولاً در کشور ما، اعراب از نوع سیاه-سفید چفیه استفاده می‌کنند. چفیه‌ای هم که در جنگ ایران و عراق، استفاده می‌شد به رنگ سیاه-سفید بود.
چفیه سفید-قرمز، یکی از چفیه‌هایی است که مردم فلسطین از آن در طول مبارزات خود استفاده می‌کنند. رنگ چفیه به عنوان یک نماد سیاسی توسط مردم فلسطین به کار گرفته می‌شود.
چفیه سیاه-سفید به «جنبش فتح» مربوط است. در حالی که چفیه‌ی قرمز، نماد «مارکسیست‌های فلسطینی» است که جبهه مردمی برای آزادی فلسطین هستند. چفیه قرمز در دو نوع سفید-قرمز و قرمز-مشکی است.
چفیه در شهرهای مختلف ایران
در بخش‌های مختلف کشور افراد زیادی به چفیه‌بافی مشغولند و از آن استفاده می‌کنند. عرب‌های ایران، چفیه را بدون «عِقال یا حلقه‌ی بافته شده از الیاف گیاهی برای نگهداشتن آن» روی سر می‌گذارند. وقتی چفیه را به این حالت روی سر می‌بندند، شکل مثلثی به خود می‌گیرد.
غیر از عرب‌های ایران، کردها و بلوچ‌ها مهارت خاصی در چفیه بافی در ایران دارند و از چفیه به طور روزمره، استفاده می‌کنند. در حال حاضر چندین کارگاه چفیه‌بافی در کشور، به ویژه در استان سیستان و بلوچستان فعال هستند.
در سفر به شهرهای فعال چفیه بافی در ایران، سری به کارگاه‌های چفیه‌بافی بزنید!
دستی بر ایران تلاش دارد در راستای توسعه‌ی گردشگری مسئولانه شما را با صنایع دستی ایران بیشتر آشنا کند. بنابراین، از شما دعوت می‌کند ضمن بازدید از جاذبه‌های گردشگری شهرها، از کارگاه‌های سنتی نیز دیدن کنید و از محصولات آنها خریداری نمایید. این کار، در رونق و احیای هنرهای بومی و سنتی بسیار موثر است.
