سال ۱۳۰۴ خورشیدی بود که اشخاصی ازجمله اسماعیل سنگ به رضاشاه پیشنهاد دادند که در تهران بنایی بهمنظور آموزش علوم و فنون ساخته شود. ازاین‌رو قدمت این دانشگاه به دوره‌ی پهلوی اول میرسد و مساحتش در زمان تأسیس، ۲۱ هکتار بوده است. هم‌اکنون این دانشگاه شامل ۲۵ دانشکده و ۹ پردیس و ۱۱ مرکز پژوهشی می‌شود و بنای آن در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این مکان، یکی از جاهای دیدنی تهران به شمار می‌رود.
پردیس دانشگاه از جنوب به خیابان انقلاب، از شمال به خیابان پورسینا و از شرق و غرب بهترتیب به خیابان‌های قدس و ۱۶ آذر محدود می‌گردد.
سنگ بنای دانشگاه تهران، «بسیار خوب آن را بسازید!»
پیش از تأسیس این دانشگاه، مدارسی در سطح عالی در ایران وجود داشتند، مانند مدرسه‌ی طب و مدرسه‌ی علوم سیاسی و دارالفنون. روش آموزشی غالب در این مدارس، شیوه‌ی سنتی بود.
اولین بار اسماعیل سنگ، نماینده‌ی مردم ساری در مجلس شورای ملی، ساخت دانشگاه را مطرح کرد و عده‌ای از رجال سیاسی مملکت نیز با ایده‌ی وی همراهی کردند. سید محمد تدین، وزیر معارف وقت نیز ازجمله‌ی آنها بود. تدین می‌گفت: «روزی این مملکت از علم کاملاً مستفید خواهد شد که ما دارای اونیورسیته و دار‌العلوم باشیم واِلا با این تحصیلات ابتدایی و متوسطه، آن استفاده که ممالک دیگر از علوم عالیه می‌کنند، ما هم اگر بخواهیم منحصر کنیم به همین قسمت، آن استفاده را نخواهیم کرد.»
بدین ترتیب پیشنهاد تأسیس دانشگاه به رضاشاه ارائه شد و او که در رؤیای پیشرفت مدنی کشور بود، در پاسخ به پیشنهاددهندگان فقط یک جمله گفت: «بسیار خوب آن را بسازید.»
در پی موافقت شاه، هیئتی برای بازدید و الگوبرداری از دانشگاه‌های دنیا به اروپا فرستاده شد و در نوروز 1313، بودجه‌ی ۲۵۰هزارتومانی به ساخت این دانشگاه اختصاص یافت. افراد بسیاری در راه ساخت دانشگاه تلاش کردند که دکتر محمود حسابی یکی از آنها بود.
یافتن مکانی مناسب برای ساخت دانشگاه
علی‌اصغر حکمت و آندره گدار به جستوجو برای یافتن زمین مناسبی برای ساخت دانشگاه تهران پرداختند و باغ جلالیه را که آن موقع خارج از تهران بود برای این کار برگزیدند و در خرداد ۱۳۱۳ خورشیدی، مکان فعلی این دانشگاه به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
باغ جلالیه در اواخر دوره‌ی ناصری پایه‌ریزی شده بود و در آن زمان متعلق به تاجری تبریزی بود که به قرار مترمربعی ۵ ریال و جمعاً صدهزار تومان از وی خریداری شد. آندره گدار بهسرعت مأمور تعیین حدود و نقشهبرداری و عملیات ساخت دانشگاه تهران شد و در بهمن 1313 خیابان‌کشی و کاشت نهال چنار در اطراف خیابانها آغاز گردید.
افتتاح دانشگاه تهران
در ۱۵بهمن1313، شاه در پردیس دانشکده‌ی پزشکی حاضر شد و لوح یادبودی را در زیر خاک این مجموعه به یادگار نهاد. ابتدا قرار بود این لوح از طلا ساخته شود؛ اما با توجه به محدودیت مالی آن زمان، از فلز کم‌بهاتری ساخته شد. مراسم رسمی افتتاح نیز در 2۴اسفند همان سال، در دانشکده‌ی حقوق و با سخنرانی نخست‌وزیر وقت، محمدعلی فروغی، برگزار شد. فروغی افتتاح دانشگاه را رویدادی مهم در تاریخ کشور معرفی کرد. در این مراسم افراد شورای دانشگاه نیز حضور داشتند که به قرار زیر بودند:
- از دانشکده‌ی طب: دکتر لقمان‌الدوله و دکتر امیراعلم؛
- از دانشکده‌ی حقوق: دهخدا و صدیق حضرت؛
- از دانشکده‌ی ادبیات و علوم: صدیق اعلم و میرزا غلامحسین‌خان رهنما و دکتر سیاسی؛
- از دانشکده‌ی معقول و منقول: حاج سید نصرالله تقوی و بدیع‌الزمان فروزانفر؛
- از دانشکده‌ی فنی: امین رئیس اداره کل صناعت و دکتر حسابی.
دانشگاه تهران با ۵ دانشکده که حاصل ادغام تعدادی مؤسسه‌ی آموزشی و مدرسه بود کار خود را آغاز کرد. این مؤسسه‌ها عبارت بودند از:
- دارالفنون، مدرسه‌ی علوم سیاسی، مدرسه‌ی طب، مدرسه‌ی عالی فلاحت و صنایع روستایی، مدرسه‌ی فلاحت مظفر (اولین مدرسه‌ی کشاورزی در ایران)، مدرسه‌ی صنایع و هنر (تأسیس توسط کمال الملک)، مدرسه‌ی عالی معماری، مدرسه‌ی عالی حقوق و چند مرکز آموزش عالی دیگر تهران.
انیورسیته یا دانشگاه
از عهد قاجار و با رفتن عده‌ای از جوانان به اروپا و بهویژه فرانسه، زبان فارسی در معرض هجوم واژه‌های بیگانه قرار گرفت. فرهنگستان فارسی در دوره‌ی پهلوی اول تأسیس شد تا برای این کلمات تازهازراهرسیده معادل‌سازی انجام شود. پیش‌تر کلمات «فاکولته» و «اونیورسیته» در میان مردم رایج بود که فرهنگستان واژه‌های «دانشکده» و «دانشگاه» را بهجای آنها پیشنهاد داد. اگر زحمات فارسی‌دوستان و پیش‌قراولان آن روزگار نبود، شاید امروزه ما هم بهجای دانشکده از کلمهی بیگانه‌ی فاکولته استفاده می‌کردیم.
الگوی شکلگیری دانشگاه تهران
در طراحی ساختمان‌های دانشگاه از مراکز آموزش عالی فرانسه الهام گرفته شد و طراحان و سازندگان پردیس و بناها نیز اغلب فرانسوی بودند. رولاند دوبرول، ماکسیم سیرو، مارکوف، آلکساندر موزر، آندره گدار و محسن فروغی طراحان و سازندگان اصلی دانشکده‌ها بودند.
معماری دانشکده‌ها ترکیبی از معماری اروپایی و ایرانی است که به‌شیوه‌ی مدرن ساخته شده‌اند. در دوره‌ی پهلوی اول، سرعت در ساخت و استحکام بنا بسیار مهم بود. به همین دلیل، ساختمان‌ها را ساده و با مصالح به‌روزی چون بتن می‌ساختند. دانشگاه تهران هم از این قاعده مستثنی نبود و در مدت اندکی، ساختمان‌های کاربردی و بتنی آن ساخته و به یکی از نمادهای تهران مدرن بدل شدند. این دانشگاه، قدیمی‌ترین دانشگاه خاورمیانه به حساب می‌آید.
نشان دانشگاه تهران و مفهوم آن
نقشی که امروز بهعنوان نشان رسمی این دانشگاه انتخاب شده، از نقوش تاریخی کشور ماست و سابقهی ممتدی در آثار صنعتی داشته است و مقام شامخی در فرهنگ ایران باستان دارد.
نشان دانشگاه تهران توسط دکتر محسن مقدم، استاد دانشکده‌ی هنرهای زیبا طراحی شده است. این نقش برداشتی از طرحی گچبری است که در محوطه‌های دوران ساسانی کشف شده. پلاک گچبریشدهی مکشوفه از شهر ساسانی تیسفون، دقیقاً همین نقش را دارد. در حال حاضر، طرح‌های اولیه و اتودهای استاد مقدم در خانهموزهی مقدم نگهداری می‌شود.
نقش میان بال‌ها از ترکیب حروف در خط این دوره (پهلوی ساسانی) ساخته شده است. طراحی دو کلمهی «دانشگاه» و «تهران» به‌شیوه‌ی نشانهای دوران ساسانی، در میان بالهای تزئینی دیده می‌شود که شاید بال عقاب باشند. از این نشان در تاج‌های دوره‌ی ساسانی نیز استفاده می‌شده و در «شاهنامه»، «تاج‌های دو پر» نامیده شده است. حاشیهی تزئینی که از دوایر ریز تشکیل شده است به دوران هخامنشی میرسد. این دوایر بهعنوان نقش‌هایی تزئینی در سکه‌های هخامنشی دیده می‌شوند.
توسعه دانشگاه تهران و روند تکامل معماری ایرانی
در اویل دهۀ ۱۳۳۰، ساختار درسی و پژوهشی دانشگاه رفتهرفته بهسمت الگوبرداری از سیستم دانشگاه‌های آمریکایی حرکت نمود. به‌طور نمونه، دانشکده‌ی کشاورزی این دانشگاه به‌کمک دانشگاه یوتا توسعه و گسترش یافت.
نمونه‌های دیگری را نیز می‌توان برشمرد:
- در سال ۱۳۳۲، مؤسسه‌ی علوم اداری دانشگاه (دانشکده مدیریت کنونی) به‌کمک دانشگاه کالیفرنیا جنوبی شروع به ارائهی مدارج دکترا نمود.
- در ۱۳۳۶، مؤسسه‌ی روزنامه‌نگاری دانشگاه تهران به‌کمک دانشگاه ویرجینیا و جیمز ولارد آغاز به کار کرد.
- دانشگاه جانز هاپکینز آمریکا نیز در سال ۱۳۴۳، رشتهی دکترای بیماری‌های سلولی (cytopathology) را راه‌اندازی نمود.
دانشگاه‌های دیگر آمریکایی مانند دانشگاه ایندیانا، دانشگاه ایلینوی در اوربانا شامپاین، دانشگاه کلرادو در بولدر، دانشگاه آلاباما و دانشگاه ایالتی کلرادو مستقیماً ناظر فعالیت‌های علمی و آکادمیک این دانشگاه بودند.
دانشگاه تهران در سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۱ دو سال تعطیلی اجباری داشت. بهواسطهی انقلاب فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران، تغییرات زیادی در این دانشگاه ایجاد شد. در سال ۱۳۶۵ دانشکده‌های علوم پزشکی از این دانشگاه جدا و مستقل گردیدند و دانشگاه علوم پزشکی تهران را تشکیل دادند. این موضوع در روند تکامل معماری دانشگاه مؤثر بود.
نقش سیاسی دانشگاه
دانشگاه تهران همواره محل پدیدآمدن بزرگ‌ترین جنبشهای اعتراضی دانشجویان ایران بوده است. دانشجوهای پیشرویی که نسبت به مسائل روز کشور احساس مسئولیت میکردند، در برهههای مختلف به روشنگری پرداختند، با سایر گروههای مردم اعلام همبستگی نمودند و در این راه، جانهای خود را تقدیم کردند.
کتابخانه دانشگاه تهران
در سال ۱۳۴۹، ساختمان جدید کتابخانهی مرکزی دانشگاه با طراحی عبدالعزیز فرمانفرمایان گشوده شد. امروزه این کتابخانه حاوی ۷۰۰هزار جلد کتاب و ۱۸۰۰ نشریه از سراسر جهان است. هر دانشکده به‌طور جداگانه کتابخانه دارد. اکثر گروه‌ها نیز کتابخانهی تخصصی دارند. معماری کتابخانههای دانشگاه نیز بخشی از روند تکامل معماری ایرانی در این دانشگاه را نشان میدهند.
مجلات علمی این دانشگاه
در حال حاضر، ۱۳۹ نشریهی تخصصی در دانشگاه تهران منتشر می‌شود که ۹۷ نشریه، رتبه‌ی علمیپژوهشی را از دبیرخانهی کمیسیون نشریات علمی کشور کسب کردهاند. این نشریات بهصورت فصلنامه یا دوفصلنامه منتشر می‌شوند. ویراستاری ادبی و صفحهآرایی مقالات و همچنین انتشار نشریات بهصورت نسخه‌های الکترونیکی و چاپی در انتشارات این دانشگاه صورت می‌گیرد.
رتبه‌بندی‌های بین‌المللی دانشگاه تهران
بدون احتساب دانشگاه علوم پزشکی، دانشگاه مزبور در سال 2012 میلادی، رتبه‌ی ۲۵۹ را در رتبه‌بندی SCImago از آن خود کرده بود.
بر اساس نظام رتبه‌بندی بین‌المللی دانشگاهی شانگهای در سال میلادی۲۰۱۴، دانشگاه تهران رتبه‌ی ۵۶۶ را کسب کرد و در ۲۰۱۵ میلادی، در رتبه‌ی ۲۰۱ تا 300 و در رشته‌های فنی و مهندسی نیز در رتبه‌ی ۵۱ تا ۷۵ و در بین ۱۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار گرفت. در سال ۲۰۱۸ میلادی، این دانشگاه در میان ۳۰۱ تا ۴۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار گرفت.
بر اساس رتبه‌بندی دانشگاه ملی تایوان در سال ۲۰۱۹ میلادی، دانشگاه تهران در جایگاه جهانی ۳۴۴ جهانی قرار گرفت و در ۲۰۱۹ میلادی، در رشته‌های مستقل، رتبههایی را به این قرار کسب نمود:
- علوم مهندسی ۷۱
- علوم کشاورزی ۱۶۱
- علوم طبیعی ۳۰۱-۳۵۰
- مهندسی مکانیک ۹
- مهندسی شیمی ۲۸
- مهندسی عمران ۵۹
- علوم کشاورزی ۸۶
- علوم کامپیوتر ۱۱۷
- مهندسی برق ۱۱۹
- علوم مواد ۱۴۳
- شیمی ۱۹۳
- محیط زیست ۱۹۸
- گیاهشناسی و جانورشناسی ۲۱۴
- زمینشناسی ۲۵۵
- ریاضیات ۳۰۱-۳۵۰
رتبه دانشگاه تهران در میان دانشگاه های کشورهای مسلمان
بر اساس رتبه‌بندی پایگاه استنادی جهان اسلام(ISC) در سال ۲۰۱۶ میلادی، این دانشگاه رتبه‌ی سوم را در میان دانشگاه‌های کشورهای مسلمان کسب کرد.
فارغ التحصیلان مشهور دانشگاه تهران
اسامی برخی از دانش‌آموختگان برجستهی این دانشگاه بدین شرح است:
- جمشید آموزگار، بیستوهشتمین نخست‌وزیر محمدرضا پهلوی
- ابوالحسن بنی‌صدر، نخستین رئیس‌جمهور ایران
- سید محمد خاتمی، پنجمین رئیس‌جمهور ایران
- حسن روحانی، هفتمین رئیس‌جمهور ایران
- اصغر فرهادی، اولین کارگردان ایرانی برندهی جایزهی اسکار
- شیرین عبادی، تنها ایرانی دارندهی جایزهی صلح نوبل
- رضا داوری اردکانی، فیلسوف برجستهی معاصر ایران و رئیس فرهنگستان علوم کشور
- محمدابراهیم باستانی پاریزی، تاریخ‌دان و نویسندهی نامدار ایرانی
- سید جواد طباطبایی، از استادان به نام علوم سیاسی در ایران
- سید موسی صدر، رهبر فکری و سیاسی شیعیان لبنان و مؤسس مجلس اعلای شیعیان لبنان
- نچیروان ادریس بارزانی، نخست‌وزیر فعلی کردستان عراق
- لطف‌علی عسکرزاده، مهندس برق و استاد بازنشستهی علوم کامپیوتر در دانشگاه کالیفرنیا، برکلی و بنیان‌گذار منطق فازی
- بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت ایران در دولت‌های پنجم تا هشتم و یازدهم تا دوازده
- حسین خنیفر استاد دانشگاه تهران و رئیس دانشگاه فرهنگیان
از افراد تأثیرگذار تحصیلکرده در این دانشگاه که در قید حیات نیستند، می‌توان به نام این اشخاص اشاره نمود:
- استاد جلال‌الدین همایی، عبدالعظیم قریب، بدیع‌الزمان فروزانفر، پروفسور محمود حسابی، استاد علی‌اکبر دهخدا، دکتر محمد معین، مهندس مهدی بازرگان، شهید دکتر مصطفی چمران، دکتر یدالله سحابی، شهید دکتر محمدمفتح، استاد شهید مرتضی مطهری، دکتر عبدالحسین زرین کوب، دکتر کریم ساعی و دکتر احمد حامی.
تعداد دانشجویان و کارکنان دانشگاه تهران
هم‌اکنون شمار اعضای هیئتعلمی این دانشگاه حدود ۱۵۰۰ نفر و کارکنان اداری آن بالغ بر ۳۵۰۰ نفر است. این دانشگاه از طریق آزمون سراسری در ۱۱۱ رشتهی کارشناسی، ۱۷۷ رشتهی کارشناسی ارشد و از طریق آزمون داخلی، در ۱۵۶ رشتهی دکتری دانشجو می‌پذیرد. ظرفیت آموزشی دانشگاه حدود ۳۲هزار دانشجو است. همچنین، اکنون ۳۴۰ دانشجوی خارجی در این دانشگاه در حال تحصیلاند.
سخن آخر
دانشگاه تهران ۱۷ دانشکده، ۲ مجتمع آموزش عالی، ۴ مرکز یا مؤسسه‌ی آموزشیپژوهشی، ۱۴ مؤسسه‌ی تحقیقاتی و ۳ مؤسسه‌ی خدماتی اطلاعرسانی دارد؛ بنابراین، همچنان بزرگ‌ترین و وسیع‌ترین دانشگاه ایران است.
پرسش‌های متداول درباره دانشگاه تهران
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
دانشگاه تهران در چه دوره‌ای ساخته شده است؟
این دانشگاه در دوره‌ی پهلوی اول و در زمان حکمرانی رضا شاه ساخته شده است.
قدمت آموزش در ایران به چه دوره‌ای باز می‌گردد؟
در ایران از عهد باستان مراکز آموزشی وجود داشته‌اند که مدرسه‌ی گندی شاپور در دوره‌ی ساسانیان یکی از نمونه‌های مشهور آن است. پیش از تأسیس دانشگاه تهران نیز مراکز آموزش عالی مانند مدرسه‌ی طب به پرورش اهل علم و فن مشغول بودند؛ اما این دانشگاه اولین مؤسسه‌ی مدرن آموزش عالی کشور است.
دانشگاه تهران در ابتدا چه دانشکده‌هایی داشت؟
این دانشگاه با پنج دانشکده کار خود را آغاز کرد: طب، حقوق، ادبیات و علوم، معقول و منقول و فنی.
