قم، شهری کهن با تاریخی غنی است که به علت وجود حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س)، دومین مقصد گردشگری مذهبی در ایران محسوب می شود. محبوب‌ترین سوغاتی این شهر، سوهان است و این شهر صنایع‌دستی بسیار زیبایی هم دارد. بسیاری از کتاب های تاریخی، این شهر را مهد علم و معرفت دینی می‌نامند. جاذبه های گردشگری قم شامل دیدنی های تاریخی و طبیعی چشمگیری است که در اینجا معرفی خواهند شد.
جغرافیای قم
شهر قم، در دوران پیش از اسلام محل سکونت اقوام ایرانی و زرتشتی بود و ممجان نامیده می شد. این شهر در شاهراه مواصلاتی و حمل و نقل ایران واقع شده و از یک‌سو رابط بین استان‌های صنعتی ایران با تهران و از سویی دیگر رابط استان‌ها و شهرهای جنوبی ایران با استان‌ها و شهرهای شمالی است. این اهمیت منحصر به زمان حاضر نیست. در گذشته نیز قم به دلیل قرار گرفتن در مسیر راه ابریشم دارای اهمیت ارتباطی بوده است.
قم در جنوب استان تهران، شمال استان اصفهان، شرق استان مرکزی و غرب استان سمنان واقع شده است. این شهر در یک منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده است و آب و هوای گرم و خشک دارد. مناطق شرقی، مرکزی و شمالی استان نیز پوشیده از بیابان‌های وسیع است که بزرگ‌ترین آنها دشت مسیله است. ارتفاع این شهر از سطح دریا 928 متر است.
میانگین بیشترین میزان درجه حرارت 37 درجه سانتیگراد و میانگین کمترین میزان آن منفی دو درجه می باشد.
میزان متوسط بارندگی در این شهر سالیانه 105میلی لیتر می باشد.
به دو شیوه می توان از تهران به قم سفر کرد. اتوبوس های مسافربری در ترمینالی معروف به ترمینال جنوب شهر تهران یا ماشین شخصی از راه های سفر به قم است. قم فرودگاه بین المللی دارد که در حال حاضر فعال نیست. مسیر مونوریل نیز از تهران به سمت این شهر در حال ساخت است.
جمعیت و اقتصاد قم
طبق سرشماری سال 1395 در ایران، شهر قم حدود یک میلیون و سیصد هزار نفر جمعیت دارد. اقتصاد اهالی آن مبتنی بر کشاورزی، تولید قالی های ابریشمی، خدمات گردشگری در همجواری اماکن مذهبی می باشد.
استان قم تنوع معدنی زیادی دارد و سنگ‌های ساختمانی، نمک، گچ، گاز طبیعی و نفت مهم‌ترین معادن استان هستند. کارگاه‌های مختلف گیوه چینی، آینه سازی، نمدمالی، تولید کفش، مبل‌سازی، تولید بخاری، آهنگری، حلوایی، صابون سازی، فرش دستباف (ابریشم)، متقال بافی و سوهان‌پزی اقتصاد قم را تشکیل می دهند.
تاریخ قم
سابقه این شهر به دوران ساسانی باز می‌گردد، اما مهم‌ترین رویداد تاریخ در این شهر، اسلام آوردن مردم آن و پذیرش تشیع بود. آثاری که از دوران پیش از اسلام به دست آمده، اثبات می‌کند که شهر قم در عهد ساسانیان از شهرهای آباد و مهم بوده است.
از جمله اتفاقات مهمی که در قرون اولیه اسلام در قم رخ داده است، باید به مهاجرت و پناه آوردن بسیاری از علویان به این شهر و رسوخ عقاید شیعه امامیه در مردم آن اشاره کرد که سبب شد تا به تدریج به عنوان یکی از مراکز بزرگ تشیع در جهان شناخته شود. در دوران پهلوی، شهر مزبور مرکز مبارزه مذهبیون علیه حکومت پهلوی بود. این شهر در جریان انقلاب ۱۹۷۹ میلادی در ایران نقشی محوری داشت.
جاذبه های تاریخی داخل این شهر
در اینجا به معرفی آن دسته از جاذبه های تاریخی قم می پردازیم که داخل این شهر قرار گرفته اند.
حرم حضرت معصومه(س)
حضرت فاطمه معصومه (س)، دختر هفتمین امام شیعیان است. پیکر ایشان در مکانی که امروز به حرم حضرت معصومه (س) مشهور است و بناهای بسیار زیبایی در اطراف آن ساخته شده اند، دفن شده است.
آرامگاه مذکور در مرکز شهر قم واقع شده است. این بنا که در قرن نهم میلادی به گونه ای بسیار ساده ساخته شده بود، از قرن 18 میلادی و زمان فتحعلی شاه قاجار توسعه یافته و در سال های گوناگون بارها تعمیر و بازسازی شده است.
مسجد و مدرسه آقا قم
مسجد و مدرسه آقا (قم) در کوی گذر قلعه، منشعب از تکيه چهار مردان، واقع گرديده و حدود سال 1902 میلادی، بنا شده است . بنای مسجد مشتمل بر شبستانی به ابعاد تقريبی 10×30 متر با شانزده طاق چشمه پوش است.
مسجد جامع عتیق قم
مسجد جامع این شهر در قرن نهم میلادی توسط يكی از علما و محدثين آن بنا شده است. این مسجد در سال های گوناگون بارها بازسازی شده است و نمادی از معماری دوره های متفاوت می باشد.
امامزاده احمد ابن قاسم
این امامزاده در نزديكى دروازه جنوبى شهر (دروازه قلعه) و در داخل شهر واقع شده است که فضای داخلی آن مملو از آینه کاری می باشد. تاریخ ساخت این بنا 1378 میلادی است.
مسجد بزرگ اعظم
این مسجد به مسجد آیت‌الله بروجردی معروف می باشد. این بنا در جوار حرم حضرت فاطمه معصومه (س) است که در سال 1958 میلادی به سعی و اهتمام سید حسین طباطبایی بروجردی ساخته شد. مسجد اعظم قم، از جمله مساجد سه ایوانی است.
مدرسه غیاثیه قم
از تمام بنای این مدرسه فقط سردرش باقی مانده است و البته از عظمت همین سردر می توان حدس زد که این بنا در قرن سیزدهم میلادی چه ساختمان با عظمتی بوده است.
امامزاده حمزه
عجیب ترین گنبدی که تا حالا در ابنیه ایرانی دیده اید، را می توانید در بنای این امامزاده ببینید. گنبد صدفی شکل این بنا که از ترکیب یک گنبد کم خیز و یک فرم مخروطی به وجود آمده است، حاصل سلیقه معماران اوایل قرن نوزدهم میلادی است.
مدرسه فیضیه قم
این مدرسه که در جوار حرم مطهر حضرت معصومه (س) قرار گرفته است، با توجه به کتیبه سردر ایوان جنوبی آن به شاه طهماسب صفوی منسوب شده است. بنای مدرسه چهار ایوانی می باشد و در دو طبقه ساخته شده است.
جاذبه های تاریخی خارج از شهر
در ذیل این بخش به معرفی آن دسته از جاذبه های تاریخی قم می پردازیم که خارج از این شهر قرار دارند.
مسجد جمکران
بنا بر روایتی، بیش از هزار سال پیش در شب سه شنبه 17 ماه مبارک رمضان سال 983 میلادی، فرد صالحی به دستور امام زمان (عج) فرا خوانده می شود. وی در همین مكان فعلی مسجد، حضرت را با جمعی از همراهان ملاقات می کند و دستور بنای مسجد با تشریفات خاص را دریافت می نماید. او برای اجرای این امر اقدام و مسجد را بنا می کند.
مسجد جمکران در دوره‌های مختلف، تعمیر و بازسازی شده است؛ قدیمی‌ترین کتیبه موجود، به تعمیر آن در سال 1754 میلادی اشاره دارد. مسجد تا پیش از انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 خورشیدی، ساختمان کوچکی داشته اما پس از انقلاب توسعه زیادی یافته است.
بسیاری از شیعیان شب چهارشنبه از روزهای هفته و شب نیمه شعبان (تولد حضرت مهدی) از روزهای سال را به این مسجد می‌روند و از امام دوازدهم درخواست شفاعت می کنند و به درگاه خداوند نماز می گذارند.
پل امامزاده عبدالله قم
این پل که به پل سپه نیز معروف است، مربوط به دوره قاجار می باشد. کحل آن در شهرستان قم، بخش کهک، روستای قلعه چم واقع شده است. این پل که دارای كتيبه سنگی می باشد، به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قلعه جمکران
قلعه جمکران در 6 کیلومتری شرق این شهر و در داخل روستای جمکران واقع شده است. این قلعه که به قلعه گبری نیز مشهور است که از بناهای پیش از اسلام می باشد که در دوران پس از اسلام نیز مورد استفاده قرار گرفته است.
قلعه سام آباد
این قلعه در جنوب شرقی قمرود در فاصله 4 تا 5 کیلومتری روستای قمرود قرار دارد. طول و عرض قلعه 76 متر است و چهار برج در چهار گوشه آن وجود دارد. قلعه دارای یک حیاط مرکزی و از نوع بناهای چهار ایوانی است.
شهر کهک
این شهر از سه سمت مشرف به ارتفاعات است و دره زیدان در شرق آن قرار دارد از این رو دارای آب و هوایی معتدل است. حضور امامزاده زینب خاتون ( ع )، خانه ملاصدرا و غار معروف کهک عامل مهمی برای جذب گردشگران به این منطقه است. ملاصدرای شیرازی سالها در این شهر زیست و بسیاری از کتب گرانبهای خود را در این مکان نگاشته است.
جاذبه های طبیعی شهر
در اینجا به معرفی جاذبه های طبیعی قم می پردازیم:
دریاچه نمک
این دریاچه که از جاذبه های طبیعی استان به شمار می رود، بخشی از کویر نمک می باشد که در شرق این شهر واقع شده است و فقط زمستان ها آب دارد. حضور ورقه های نمک و برداشت آن که از اوایل تابستان در منطقه جنوبی این دریاچه آغاز می شود، دیدنی است .
گنبد نمکی جعفریه
این گنبد نمکی در ۲۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان قم قرار دارد. گنبدهای نمکی از جاذبه های ژئوتوریستی در ایران هستند که حاصل چین خوردگی های زمین شناختی می باشند و از فشار دایمی به لایه های نمک تشکیل شده اند.
غار وشنوه
این غار در 60 کیلومتری قم در کوه اردهال چهار غار قرار دارد که در داخل یکی از آنها منبع عظیمی از آب وجود دارد. این آب از شکاف کوه سرازیر می شود و به صورت چشمه فوران می کند. این غار یکی از جاذبه های بسیار دیدنی استان قم به شمار می رود.
غار کـهـک
این غار در 30 کیلومتری جنوب قم واقع است و یکی از آثار طبیعی و باستانی استان به شمار می رود .
دریاچه حوض سلطان
دریاچه حوض سلطان با مساحتی حدود 330 کیلومتر مربع ، به “دریاچه قم”، “دریاچه شاهی” و “دریاچه ساوه” نیز مشهور است. دریاچه حوض سلطان در جهت غربی–شرقی در شمال غربی دریاچه نمک و شمال استان قم قرار دارد.
