زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان در ایران است. این شهر آثار تاریخی همانند مسجد شاه علی، مسجد زرنج، موزه پست و ارتباطات، خانه ایوبی، کاروانسرای نصرت آباد دارد. روستای تمین و تالاب هامون از جاذبه های طبیعی این شهر است. سوزن دوزی بلوچی، سکه دوزی و سفالگری از صنایع دستی پرطرفدار و زیبای این شهر می باشد. به طور کلی، توصیه می کنیم که جاذبه های گردشگری زاهدان را از دست ندهید.
جغرافیای زاهدان
شهر زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان است. این شهر در محدوده جنوب شرق کشور ایران و همجواری پاکستان، خراسان، کرمان قرار گرفته است.
آب و هوای این شهر در بیشتر روزهای سال گرم و خشک می‌باشد. بهترین فصل برای سفر به زاهدان پاییز و زمستان است. در این شهر برف نمی‌بارد و میانگین دمای سالانه 27.5 درجه می باشد. میانگین بارش سالانه ۷۲ میلی‌متر و ارتفاع از سطح دریا ۱۳۸۵ متر است.
راه های سفر به زاهدان متفاوت و متنوع است:
- زمینی با خودروی شخصی
زاهدان در فاصله ۱۴۹۴ کیلومتری جنوب شرق تهران واقع شده است. سفر به این شهر با توجه به گذر از شهرهای اصفهان، یزد و کرمان و طبیعت جاده ای بکر و زیبا، بسیار هیجان‌انگیز خواهد بود.
فاصله زاهدان تا کرمان 524 کیلومتر است و مدت زمان سفر با خودروی شخصی بین این دو شهر 6-7 ساعت می باشد.
فاصله مشهد به زاهدان نیز 940 کیلومتر است. مدت زمان سفر با خودروی شخصی بین این دو شهر 10-11 ساعت می باشد.
- زمینی با اتوبوس
سفر جادهای به زاهدان با استفاده از اتوبوس نیز امکان‌پذیر است. اتوبوس های تهران به زاهدان همه روزه از مبدا پایانه جنوب شهر تهران حرکت می کنند. همچنین از شهرهای مشهد، کرمان، یزد، شیراز و اصفهان به سمت زاهدان اتوبوس وجود دارد.
- هوایی
شهر زاهدان دارای یک فرودگاه است و همه روزه به شهرهای تهران، مشهد، گرگان، چابهار و شیراز پرواز دارد. به دلیل فاصله زیاد این شهر از تهران، سفر هوایی گزینه مناسبی است. مدت سفر هوایی ۱ ساعت و ۳۰ دقیقه است.
- قطار
زاهدان ایستگاه قطار نیز دارد، سفر با قطار از تهران به زاهدان همه روزه ساعت ۱۲ ظهر انجام می شود. مدت زمان سفر ریلی از تهران به زاهدان حدودا بیست ساعت است.
جمعیت و اقتصاد زاهدان
جمعیت این شهر بر اساس سرشماری سال 1395 در ایران ۵۸۷٬۷۳۰ نفر می باشد. ساکنان آن را سیستانی ها و نیز اقوام بلوچ و بیرجندی و یزدی و… تشکیل می‌دهند که از شهرهای دیگر به زاهدان آمده اند. در این شهر، مردم به زبان فارسی و گویش سیستانی و اقوام بلوچ به گویش بلوچی تکلم می‌کنند.
درآمد برخی از ساکنان آن از طریق کشاورزی تأمین می‌گردد. از جمله محصولات کشاورزی این شهر می‌توان جو، ذرت دانه‌ای، ذرت علوفه‌ای، سبزیجات، علوفه، گندم، گیاهان و نیز محصولات باغی و صیفی را بیان کرد. استان سیستان و بلوچستان و به ویژه شهر مزبور دارای موقعیت راهبردی بازرگانی و ترانزیتی می باشد و محل کاشت میوه‌های استوایی و گرمسیری می باشد.
تاریخ زاهدان
- پیش از جنگ جهانی اول
زاهدان تا پیش از وقوع جنگ جهانی اول، روستای کوچک و دورافتاده‌ای به نام «دزداب» بود. ساکنان آن آب آشامیدنی و کشاورزی مورد نیاز خود را از طریق چند رشته قنات در پیرامون روستا تأمین می‌نمودند.
همچنین در منطقه شمالی شهر کنونی زاهدان و بر فراز کوه‌های این منطقه، دژ کوچکی قرار داشته که مردمانی در پیرامون این دژ سکنی گزیده بودند. این افراد از طریق تجارت و کشاورزی به زندگی خود ادامه می‌دادند.
- پس از جنگ جهانی اول
به جهت نزدیکی دزداب به دو کشور افغانستان و پاکستان و موقعیت مناسب تجاری آن با کشور هند، دولت وقت ایران با فرستادن مأموران دولتی به این روستا و بررسی کم و کاستی‌های آن، زمینه تأسیس مراکز مختلف دولتی را در دزداب فراهم آورد. گروهی از افراد متخصص اهل بلژیک نیز برای تأسیس اداره گمرک وارد این روستا شدند.
شمار اداره‌ها و مراکز دولتی روز به روز بیش تر می‌شد. از همین رو برخی از بازرگانان و تاجران برای خرید و فروش و رفع نیازهای روزانه مردم به این روستا آمده و ساکن آن شدند. اغلب بازرگانان اهل کشور هند بودند.
مجلس شورای ملی در سال 1303 دستور تأسیس و آبادانی زاهدان را داد. در سال 1310 نام شهر به زاهدان تغییر کرد. راه‌اندازی راه‌آهن کویته به این شهر از نخستین نشانه‌های شهرنشینی در این شهر به شمار می‌رود. شهر زاهدان سال 1329 به خاطر حضور انگلیسی‌ها دارای آب لوله‌کشی شد.
جاذبه های تاریخی داخل شهر
در اینجا به معرفی آن دسته از جاذبه های تاریخی زاهدان می پردازیم که در داخل این شهر قرار دارند.
مسجد شاه علی
ساخت این بنا به اواسط قرن پانزدهم میلادی برمی گردد. در این مسجد دو لوح تاریخی با ارزش وجود دارند.
موزه پست و ارتباطات زاهدان
این بنا در سال 1312 با استفاده از خشت خام و آجر به سبک بومی کویری ساخته شده است. این بنا که در ابتدا اداره پست و تلگراف سیستان و بلوچستان بود، امروز بعد از مرمت به موزه پست و ارتباطات تبدیل شده است.
خانه ابویی
این خانه تاریخی در سال 1312 ساخته شده است و سبک زندگی و معماری مردم این شهر در گذشته را به نمایش می گذارد. این بنا بعد از مرمت های بسیار به کارگاه هنرهای سنتی این نقطه از ایران تبدیل شده است.
بازارچه سرپوشیده
این مجموعه در سال های 1309-1311 ساخته شده است. علاوه بر ارزش تجاری، نمونه جذابی از معماری کهن بازارهای منطقه سیستان را به نمایش می گذارد. محیط داخلی این بازار از جاذبه های گردشگری زاهدان به حساب می آید و شما را با بخشی از زندگی مردم در این شهر آشنا می کند.
مسجد جامع مکی
این بنا در سال 1350 ساخته شده است. این مسجد از بزرگ ترین مراکز دینی اهل سنت می باشد و یکی از پر بازدید ترین مکان های گردشگری زاهدان است.
حسینیه یزدی ها
این بنا در سال 1313 و توسط سه معمار یزدی به سبک معماری کویر بنا شده است و اولین حسینیه این شهر می باشد.
جاذبه های تاریخی خارج از شهر
در اینجا به معرفی آن دسته از جاذبه های تاریخی زاهدان می پردازیم که خارج از این شهر قرار دارند.
مسجد زرنج زاهدان
قدمت این بنا به اوایل دوران پس از اسلام در ایران برمی گردد. مسجد زرنج دو مناره دارد که یکی از آن ها خشتی و دیگری از مس پوشیده شده است.
کاروانسرای نصرت آباد
در جاده زاهدان به بم، بقایای کاروانسرایی قدیمی به چشم می خورد. این کاروانسرا تاریخ ساخت مشخصی ندارد اما احتمالا متعلق به 200-300 سال قبل است.
روستای تمین
این روستا با چشم اندازهای جذاب با آب و هوای عالی است که یکی از محبوب ترین جاذبه های گردشگری زاهدان به شمار می رود. معماری صخره ای این منطقه دیدنی است.
جاذبه های طبیعی این شهر
در ادامه به معرفی جاذبه های طبیعی زاهدان می پردازیم.
تالاب هامون
در مرز استان سیستان و بلوچستان و کشور افغانستان، تالابی فصلی دیده می شود که به تالاب هامون پوزک معروف شده است. این تالاب حدود ۱۶۰۰ کیلومتر مربع مساحت داردT اما فقط ۳۵۰ کیلومتر آن در کشور ایران است و یکی از دیدنی ترین جاذبه های طبیعی زاهدان است. این تالاب از ترکیب سه تالاب هامون پوزک، هامون صابری و هامون کوه خواجه، شکل می گیرد.
