میدان نقش جهان یا میدان امام خمینی اصفهان مهم‌ترین بنایی است که هنگام بازدید از شهر به چشم می‌آید. این میدان در گذشته به میدان نقش جهان یا میدان شاه شناخته می‌شد و در فهرست آثار ایران در یونسکو به ثبت رسیده است.
میدان نقش جهان را شاه عباس اول در ابتدای قرن هفدهم میلادی ساخت و در دوران صفویه، به مهم‌ترین میدان شهر تبدیل شد. هم‌اکنون این میدان از پرجاذبه‌ترین جاهای دیدنی اصفهان به حساب می‌آید. میدان نقش جهان ۱۶۰ متر عرض و ۵۰۸ متر طول دارد و بناهای باشکوهی را در خود جا داده است که میراث جهانی محسوب می‌شوند. این میراث بههمراه مغازه‌های صنایعدستی اطراف آن، هر بازدیدکننده و بیننده‌ای را به تحسین وامی‌دارد.
واژهی «میدان» در زبان فارسی به مکانی بزرگ اطلاق می‌شود که اتفاق‌های مهم شهر در آنجا رخ می‌دهند. شاه عباس اول شخصی بود که دستور داد میدان اصلی پایتخت، سه کیلومتر آنسوتر از بازار و مسجد جامع، بهمنظور کاربردهای خاصی ساخته شود. میدان قلب شهر و محل وقوع رخدادهای مهم بود. مردم در آنجا از وقایع و اخبار جدید مطلع می‌شدند. دستورات شاه در آنجا برای مردم خوانده می‌شد. اقتصاد به نمایش گذاشته می‌شد و از مسائل دینی خبر داده می‌شد.
در ابتدا، هیچ باغی در میانهی میدان امام خمینی اصفهان نبود. در عوض، از فضای مسطح بزرگ آن برای بازی ایرانی چوگان استفاده می‌کردند. هنوز هم می‌توان در شمال و جنوب این میدان دروازه‌های چوگان را دید.
بناهای موجود یا ساختهشده در میدان امام خمینی اصفهان
در میانهی هر چهار سوی میدان، دروازهی بلندی قرار دارد که هرکدام به داخل یک بنا باز می‌شود. دو بنای دینی و دو بنای غیردینی در آنجا مشهود است:
- مسجد امام خمینی که قبلاً به اسم مسجد شاه شناخته می‌شد، در جنوب میدان با کاشی‌های بزرگ گنبدی آبیرنگ قرار دارد.
- مسجد شیخ لطف الله در قسمت شرقی میدان قرار دارد و بهراحتی می‌توان آن را دید؛ زیرا گنبد آن به رنگ خاص خردلی است و بدون هیچ مناره‌ای، قد برافراشته است.
- کاخ عالی‌قاپو، کاخی بلند و بهجامانده از دوران صفوی، در قسمت غربی این میدان قرار دارد.
- بازار قیصریه که ورودی آن در قسمت جنوبی این میدان بهوضوح دیده می‌شود.
علاوه بر این بناها، صدها مغازه و کارگاه نیز در این میدان وجود دارد که می‌توان سوغاتی و صنایعدستی و کالاهای خاص اصفهان را از آن‌ها تهیه کرد. هنگام بازدید از جاذبه‌های گردشگری اصفهان، می‌توان بناهای میدان امام خمینی را نیز نظاره کرد. فضای این میدان هنوز به فضایی شبیه است که شاه عباس طراحی کرده بود تا اقتصاد فعال و سخت‌کوشی ایرانیان را به نمایش بگذارد.
مسجد امام خمینی
این نمونهی شگفت‌انگیز معماری ایرانی در قرن هفدهم میلادی، بخشی از پروژهی سلطنتی شاه عباس بود که می‌خواست مسجدجامعی بزرگ‌تر از مسجدجامع آن زمان بسازد. رنگ‌های لاجوردی و فیروزه‌ای گرانقیمتترین رنگ‌ها بودند و ساخت آن‌ها برای اکثر سازندگان تقریباً غیرممکن بود، اما برای دربار ثروتمند صفوی چنین چیزی مشکل نبود. فراوانی کاشی‌کاری‌ها و غنای طرح‌های به‌کار‌رفته در نماهای مسجد امام خمینی اصفهان، گردشگران را شیفته‌ی خود میکند.
چهار ایوان بلند مسجد رو به حیاط مرکزی است و حوضی بزرگ نیز در میانهی حیاط قرار گرفته است. دو مناره در سردر ورودی مسجد و دو منارهی دیگر در ورودی گنبدخانه‌ای قرار دارد که محراب اصلی مسجد در آنجاست. دو حیاط متقارن، مدرسه‌هایی هستند که در طرفین گنبدخانه‌ی اصلی ساخته شده‌اند و وجودشان بر اهمیتدادن حکومت به آموزش تأکید می‌کنند.
مسجد شیخ لطف الله
این بنا بهاندازهی مسجد امام خمینی بزرگ نیست. در عوض، زیبایی داخل اتاق گنبددار و نقوش و نوشته‌های خطی آن جالب و جذاب است. اینکه مسجد شیخ لطف الله هیچ مناره یا حیاطی ندارد و بسیار نزدیک به مسجد دیگر ساخته شده است، هدف اصلی ساخت این مسجد را نشان می‌دهد. در واقع، این مسجد برای استفادهی اعضای خانواده‌ی سلطنتی، بهخصوص زنان خانواده‌ی شاه ساخته شده بود. زنان می‌توانستند از کاخ مقابل یعنی کاخ عالی‌قاپو و از طریق راهروهای زیرزمینی که از زیر میدان می‌گذشت، به مسجد رفتوآمد کنند و به این ترتیب، از دید مردم دور بمانند.
کاخ عالی‌قاپو
این کاخ محل اقامت و دفتر اداری شاه عباس اول بوده است و در غرب میدان امام خمینی اصفهان قرار دارد. شاه عباس از سفیران، شاهان، حاکمان و دیگر بزرگان در این کاخ پذیرایی می‌کرد. این بزرگان از ایوان بلند کاخ، اقتصاد پررونق پایتخت ایران را نگاه می‌کردند. افزون بر آن، آنچه میدیدند به این شرح بود:
- رژه‌های نظامی ارتش ایران
- کاروان‌هایی از نقاط مختلف بههمراه چادرهایشان
- تاجران محلی و دفاتر کار آن‌ها
- و موارد دیگر
خانواده‌ی شاه در طبقهی بالای این ساختمان زندگی می‌کردند. در این طبقه، اتاق‌هایی شخصی و در محیطی آرام و بی‌سروصدا با دکوراسیون آکوستیک برای آن‌ها ساخته شده بود. تعدادی بالکن در پشت ساختمان قرار داشت که از آنجا می‌توانستند باغ‌های سلطنتی اصفهان را ببینند و بر دربار صفوی بهخوبی تسلط داشته باشند.
بازار قیصریه
نکتهی مهمی که وجود دارد این است که قیصریه نوعی بازار در میان بازارهای مختلف ایرانی است. در نتیجه، بازار میدان امام را نمی‌توانیم محدود کنیم به آنچه که از داخل این گذرگاه می‌بینیم. در واقع، همهی مغازه‌های اطراف میدان جزو بازار هستند. شاید امروزه تفاوتی در این بازار دیده نشود، اما در ابتدا، این بازار برای این منظور طراحی شده بود که در آن اشیای کوچک اما ارزشمند به فروش برسد.
پشت میدان امام، گذرگاه‌هایی با مغازه‌ها و کارگاههای متعدد مشاهده می‌شوند. اهل بازار در آنجا به تجارت مشغول هستند و اجناس مختلف و همچنین انواع صنایعدستی ایرانی را عرضه می‌کنند. انتهای بازار به بازار قدیمی متصل است که سه کیلومتر با میدان فاصله دارد و تعداد بسیاری مغازه و سراهای کوچک و تیمچه را دربرمیگیرد.
چند نکته دربارهی بازدید از داخل میدان امام خمینی اصفهان
شکی نیست که هرکسی در سفر به ایران، دوست دارد تا جایی که ممکن است از آثار تاریخی ایران و شهر اصفهان و به‌ویژه میدان امام خمینی اصفهان دیدن کند. طبق تجربه، بهتر است بازدید از این مکان با دیدن بناها در صبح آغاز شود و بعدازظهر به بازدید از مغازه‌ها و کارگاه‌ها و دیگر قسمت‌ها اختصاص داده شود.
افزون بر آن، با غروب خورشید و روشنشدن چراغ‌ها نمای تماشایی دیگری از میدان امام خمینی اصفهان جلوه میکند و حس لذت‌بخشی را در پایان روز برای بازدیدکنندگان فراهم میآورد. در اطراف این میدان، چایخانهها و رستوران‌هایی نیز وجود دارد. گفتنی است که در میانهی روز، بسیاری از کاسبان، مغازه‌ها را برای استراحت کوتاهی می‌بندند و دوباره حدود ساعت ۴ بعدازظهر، مغازه‌ها را باز می‌کنند.
بازدید با طمأنینه از میدان امام خمینی اصفهان در طی یک روز، اوقاتی دلپذیر و خاطرهای بسیار خوش برای گردشگران رقم می‌زند.
موقعیت مکانی میدان نقش جهان اصفهان کجاست؟
این میدان در بخش شمالی شهر اصفهان قرار گرفته است و از شرق به خیابان حافظ و از غرب به خیابان سپه راه دارد. می‌توانید لوکیشن میدان امام خمینی اصفهان را در زیر پیدا کنید:
پرسشهای متداول دربارهی میدان امام خمینی اصفهان
اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های این پست، برای ما کامنت بگذارید و سؤالتان را بپرسید. ما حتماً به آن پاسخ خواهیم داد.
میدان امام خمینی اصفهان در چه سالی ساخته شد؟
طبق برخی گفته‌ها، بنای این میدان به سال ۱۶۰۱ میلادی برمی‌گردد. البته برخی دیگر معتقدند سال پایان ساخت این میدان به شکل فعلی‌اش، ۱۶۳۶ میلادی (بیش از ۳۸۵ سال پیش) بوده است.
میدان امام خمینی اصفهان به دستور چه کسی ساخته شد؟
به دستور شاه عباس صفوی، در محل باغی با نام «نقش جهان» این میدان بنا شد که معماران آن استاد محمدرضا و استاد علی‌اکبر اصفهانی بودند.
چرا طراحی میدان نقش جهان اصفهان با میدان‌های دیگر متفاوت است؟
در طراحی میدان امام اصفهان، تلفیقی از همهی کاربری‌های بازار و مرکز حکومتی و مکانی مذهبی را در نظر داشته‌اند، در صورتی که میدان‌های دیگر همهی این عناصر را یکجا ندارند.
نمونه‌های مشابه این میدان نیز در شهرهای مختلف ایران ساخته شده‌اند. مانند میدان عتیق اصفهان یا میدان کهنه (با نام امروزی میدان امام‌علی)، میدان امیرچخماق یزد و میدان شاه قزوین.
چه ارتباطی بین میدان امام خمینی اصفهان و تاریخچهی چوگان وجود دارد؟
دروازه‌های سنگی قدیمی بهجامانده در دو سوی میدان اصفهان نشان می‌دهد که در گذشته، در کنار بازارها و بناهای مختلف، این میدان محلی برای بازی چوگان نیز بوده است.
دروازه‌های میدان نقش جهان را قدیمی‌ترین دروازه‌های چوگان باقیمانده از روزگار قدیم تخمین زده‌اند. در ضمن، گفته می‌شود همهی زمین‌های چوگان موجود در دنیا، با الهام از این میدان طراحی و ساخته شده‌اند.
